Tiêu điểm

• Hàng hóa công cộng làm tăng phúc lợi xã hội, tuy nhiên vì chi phí sản xuất quá cao nên loại hàng hóa này không thể mang lại lợi nhuận trực tiếp cho người tạo ra chúng.

• Mặc dù có nhiều cách khác nhau để tài trợ cho hàng hóa công cộng bằng crypto nhưng hiện không chưa có phương pháp nào nổi bật lên như một giải pháp vượt trội.

• Quadratic funding và hệ thống tài trợ hàng hóa công cộng retroactive phân bổ tiền tài trợ cho các sáng kiến ​​hàng hóa công một cách phân tán.

• Cho đến nay, phần lớn hoạt động tài trợ hàng hóa công cộng đã diễn ra trong hệ sinh thái Ethereum và tập trung vào các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng công nghệ cốt lõi cho cộng đồng của hệ sinh thái này.

Hàng hóa công cộng là chìa khóa tạo ra một xã hội dân sự hưng thịnh. Loại hàng hóa này biến khoản tiêu dùng của một cá nhân trở thành nhân tố để nâng cao phúc lợi của những người khác - ví dụ sử dụng cho mục đích giáo dục, quốc phòng và hệ thống đèn đường. Mặc dù hàng hóa công cộng nâng cao phúc lợi xã hội nhưng về bản chất lại không mang lại lợi nhuận cho bất kỳ cá nhân nào tự tạo ra chúng do chi phí sản xuất cao. Kết quả là các xã hội trong lịch sử đã dựa vào các tổ chức từ thiện, cá nhân giàu lòng vị tha và chính phủ để tài trợ cho việc tạo ra và phát triển liên tục hàng hóa công cộng.

Blockchain công khai (public blockchain) có bản chất gắn liền với hàng hóa công cộng: mã nguồn mở mà các mạng lưới này dựa vào để xây dựng chính là hàng hóa công cộng. Những thành công ban đầu đã chứng minh những lợi ích xã hội mà các ứng dụng, giao thức và phần mềm trung gian crypto có thể mang lại cho cộng đồng, tuy nhiên phần nhiều các hàng hóa và dịch vụ loại này lại thiếu một mô hình kinh doanh rõ ràng để có thể duy trì được sự tồn tại. Hơn nữa, các mạng lưới phi tập trung không thể thực thi việc tài trợ và phát triển các hàng hóa công cộng này.

Vậy khi hàng hóa công cộng rất quan trọng đối với sự thành công lâu dài của ngành công nghiệp crypto như vậy thì làm thế nào để có thể khuyến khích và tài trợ bền vững loại hàng hóa này theo thời gian?

Định nghĩa cơ bản về Public Goods - Hàng hóa Công cộng

Kinh tế học truyền thống định nghĩa hàng hóa là thứ thỏa mãn nhu cầu của con người hoặc cung cấp tiện ích cho người tiêu dùng. Lý thuyết kinh tế cơ bản phân loại hàng hóa chung theo khả năng loại trừ và cạnh tranh của chúng. Khả năng loại trừ (excludability) mô tả khả năng của nhà cung cấp trong việc hạn chế tiêu thụ hàng hóa đối với các cá nhân cụ thể và sự cạnh tranh (rivalry) xác định liệu việc tiêu thụ hàng hóa của một cá nhân có ảnh hưởng đến khả năng tiêu thụ hàng hóa tương tự của những người khác hay không.

Nguồn: Quickonomics

Việc một hàng hóa có được sản xuất bởi thị trường mở hay không phụ thuộc vào việc liệu có động cơ khuyến khích các nhà cung cấp thu lợi nhuận từ việc sản xuất hàng hóa đó hay không. Ví dụ, các nhà cung cấp có động cơ sản xuất hàng hóa có thể loại trừ - excludable good- (cả tư nhân và theo nhóm) để thu lợi nhuận vì mức tiêu thụ của chúng có thể bị giới hạn và chỉ dành cho những khách hàng trả tiền. Trong khi các nguồn tài nguyên chung là không thể loại trừ - non-excludable - thì các thuộc tính cạnh tranh của chúng tạo ra sự khan hiếm tài nguyên. Đặc điểm này cho phép các nhà cung cấp bán tài nguyên hoặc quyền tài nguyên của mình cho những người không có quyền truy cập.

Hàng hóa công cộng là hàng hóa hoặc dịch vụ không thể loại trừ và không có tính cạnh tranh. Nói cách khác, bất kỳ ai cũng có thể tiêu dùng hàng hóa công mà không cần xin phép mà không ảnh hưởng đến khả năng tiêu dùng hàng hóa của bất kỳ cá nhân nào khác. Mọi người đều được hưởng lợi từ sự tồn tại của những hàng hóa này thông qua việc tiếp cận miễn phí và các tác động ngoại tác tích cực. Điểm khác biệt của loại hàng hóa này nằm ở chỗ nó thiếu một cơ chế tạo ra lợi nhuận độc lập.

Bất chấp những lợi ích xã hội được hứa hẹn sẽ mang lại, việc hàng hóa công cộng không thể sinh lợi vốn có cho những người tạo ra chúng đã gây ra một tác động trong đó không có cá nhân nào được khuyến khích trực tiếp sản xuất loại hàng hóa này ngay từ đầu. Những người không tài trợ cho sự phát triển của hàng hóa công cộng vẫn được tự do hưởng những lợi ích của nó, thực trạng này dẫn đến một hiện tượng được gọi là free-rider problem (vấn đề kẻ trốn phí). Vì lý do này, các thị trường đương nhiên sẽ cung cấp dưới mức lượng hàng hóa công cộng do thiếu sự phối hợp giữa các cá nhân tham gia.

Hàng hóa công cộng trong crypto nói chung có thể được hiểu là bất kỳ giao thức, ứng dụng, mạng lưới hoặc công cụ nào có sẵn cho bất kỳ người dùng nào, tạo ra lợi ích xã hội và không tính phí người dùng. Một số ví dụ bao gồm:

• Bitcoin - tài sản này cung cấp cho những người nắm giữ một loại tiền kỹ thuật số có nguồn cung cố định, chống kiểm duyệt nhưng không tính phí chủ sở hữu để bảo mật mạng lưới.

• Uniswap cung cấp cơ sở hạ tầng trao đổi phi tập trung nhưng giao thức không tính phí giao dịch cho người dùng.

• Mã nguồn mở của phần mềm khách (ví dụ như Go-Ethereum) kết nối các node với blockchain network. Ứng dụng khách phải là nguồn mở để được người dùng tin cậy, nhưng điều này cho phép mọi người tự do sao chép và sử dụng lại phần mềm của các ứng dụng khách.

Cơ chế gây quỹ hàng hóa công cộng

Trước đây các cơ quan thực thi trung ương (chẳng hạn như các tổ chức hoặc chính phủ) đã được sử dụng để tài trợ cho hàng hóa công cộng trong các xã hội truyền thống. Tuy nhiên, các blockchain công khai được thiết kế để hoạt động mà không có các điểm kiểm soát tập trung. Thách thức chính trong việc tài trợ cho hàng hóa công cộng của crypto là tạo ra một cơ chế điều phối thay thế để gây quỹ cộng đồng mà không cần tạo ra một vectơ thực thi tập trung.

Thiện nguyện Cá nhân và Thiện nguyện Tổ chức

Cơ chế gây quỹ đơn giản nhất là quyên góp từ thiện truyền thống. Các cá nhân, chẳng hạn như Vitalik Buterin và các tổ chức được biết đến là đã quyên góp cho các tổ chức hàng hóa công cộng mà cuối cùng đã kích thích sự phát triển ban đầu của crypto. Các khoản đóng góp từ thiện về mặt lý thuyết là tốt, tuy nhiên chúng trở nên khó lường ở quy mô do phụ thuộc vào những người đóng góp.

Để các khoản quyên góp từ thiện được duy trì một cách nhất quán thì các cá nhân sẽ cần phối hợp thành các nhóm lớn hơn và thông qua các nhiệm vụ về những gì họ sẽ tài trợ. Điều này đưa chúng ta đến cơ chế tài trợ dựa trên crypto đầu tiên: MolochDAO.

MolochDAOs

Ra mắt vào tháng 2 năm 2019, whitepaper gốc của MolochDAO dựa trên bài thơ “Howl” của Allen Ginsberg năm 1956 và một luận văn sau đó của Scott Alexander vào năm 2014. Alexander diễn giải miêu tả của Ginsberg về Moloch - Thần hiến tế trẻ em người Canaan - để đại diện cho “loại vấn đề liên quan đến hành động tập thể của con người, trong đó các khuyến khích dành cho cá nhân không phù hợp với kết quả tối ưu toàn cầu”.

Quan điểm này đã truyền cảm hứng cho các tác giả whitepaper của MolochDAO để tạo ra một khuôn khổ DAO cho hành động tập thể. DAO sẽ sắp xếp lại các ưu đãi tài trợ cho hàng hóa công cộng sao cho chi phí hỗ trợ chúng sẽ được chia đều cho tất cả những người tham gia. Phiên bản đầu tiên của MolochDAO được Ameen Soleimani (người tạo ra Reflexer Finance và SpankChain) “triệu tập” tại ETH Denver vào năm 2019 để tài trợ cho việc phát triển Ethereum 2.0 (hàng hóa công cộng).

MolochDAO là các hệ thống được cấp phép trong đó các thành viên hiện tại bỏ phiếu xem ai có thể tham gia vào tập thể. Cấu trúc này đảm bảo rằng các thành viên được liên kết với một mục đích bao quát và giả định rằng các thành viên mới sẽ hy sinh lợi ích ngắn hạn của mình để theo đuổi lợi ích lâu dài của DAO. Khuôn khổ MolochDAO cung cấp một bộ tính năng tiêu chuẩn:

• Các thành viên mới sẽ nhận được quyền biểu quyết tỷ lệ thuận với số tiền họ đóng góp vào kho bạc của DAO.

• Bất cứ lúc nào, các thành viên có thể “Ragequit” và thoát khỏi DAO cùng với cổ phần chia theo tỷ lệ của mình trong quỹ của DAO. Thời gian gia hạn nhiều ngày được sử dụng để cung cấp đủ thời gian cho các thành viên không đồng ý sử dụng tùy chọn thoát chính thức này trước khi bất kỳ đề xuất nào được ban hành.

• Thành viên cũng có thể bỏ phiếu để hạ cấp hoặc xóa thành viên thông qua chức năng “GuildKick”.

Nguồn: DAOhaus

Cũng giống như việc ERC-721 là một tiêu chuẩn cho các NFT trên Ethereum, khuôn khổ MolochDAO ban đầu được phát triển như một tiêu chuẩn “DAO khả thi tối thiểu”. Khuôn khổ này đã được phân nhánh và áp dụng hàng trăm lần để làm nền tảng cho các DAO khác bao gồm MetaCartel Ventures, The LAO và Raid Guild. Kể từ khi thành lập, MolochDAO ban đầu đã tài trợ hơn $3 triệu cho các dự án cơ sở hạ tầng Ethereum và có các thành viên nổi bật như ConsenSys và Ethereum Foundation.

Khuôn khổ MolochDAO cung cấp một cơ chế phối hợp, trong đó chi phí tạo ra hàng hóa công cộng được chia sẻ bởi các cá nhân có cùng mục tiêu. Nếu những cá nhân này tự hành động thì chi phí để tạo ra một hàng hóa công cộng sẽ lớn hơn nhiều so với lợi ích nó mang lại, điều này dẫn đến free-rider problem. Tuy nhiên, khi sử dụng khuôn khổ MolochDAO, chi phí để tạo ra hàng hóa công cộng được phân bổ cho các thành viên của DAO trong khi lợi ích của mỗi thành viên riêng lẻ không đổi.

Khuôn khổ vượt trội trong việc điều phối các nhóm nhỏ đến trung bình gồm các cá nhân có tính liên kết cao, nhưng lại gặp khó khăn nếu được áp dụng với các quy mô lớn hơn do nhu cầu sàng lọc các thành viên bổ sung và duy trì chất lượng của cộng đồng.

NFTs

Kể từ khi thu hút được sự chú ý lớn vào năm 2021, NFT đã được chứng minh là có hiệu quả cao trong việc bootstrap một cộng đồng với các giá trị chung. Các thử nghiệm ban đầu đã chứng minh rằng  việc bán NFT để vừa gây quỹ cho hàng hóa công cộng và vừa huy động một cộng đồng có thể hỗ trợ sự phát triển của các NFT là một việc khả thi. Trong những viễn cảnh này, bản thân NFT có thể hoạt động như một hình thức “tuyên truyền hàng hóa công cộng” và trong một số trường hợp, cho phép chủ sở hữu bỏ phiếu về sáng kiến ​​nào sẽ được tài trợ.

Nguồn: Moonshot Botss

Những người ủng hộ hàng hóa công cộng Ethereum là Kevin Owocki và Austin Griffith đã ra mắt bộ sưu tập Moonshot Bots NFT vào tháng 8 năm 2021 để gây quỹ cho pool tương ứng Gitcoin Grants (sẽ được thảo luận bên dưới). Cho đến nay, 203 trong tổng số 303 Moonshot Bot đã được bán dọc theo bonding curve để huy động 786 ETH (~ $1,24 triệu) cho Gitcoin Grants. Mặc dù không phục vụ mục đích nào ngoài cơ chế gây quỹ của mình nhưng một số NFT vẫn tiếp tục sử dụng Bot của mình như một PFP để thể hiện sự ủng hộ của mình đối với việc tài trợ hàng hóa công cộng.

Một triển khai nâng cao hơn của ý tưởng này xuất hiện dưới dạng dự án Public Nouns. Public Nouns là một nhánh của dự án Nouns.wtf phổ biến - một bộ sưu tập NFT bán đấu giá một Noun NFT được tạo ngẫu nhiên mỗi ngày và việc này diễn ra mãi mãi. Với vai trò là một sự thay đổi nhỏ, Public Nouns đã sửa đổi tác phẩm nghệ thuật Noun gốc để phù hợp với chủ đề hàng hóa công cộng và chọn bán đấu giá hai noun công khai mỗi ngày để tăng nhịp tài trợ của DAO.

Nguồn: Public Nouns

Kể từ khi ra mắt vào cuối tháng 9 năm 2022, quỹ Public Nouns đã thu được 189 ETH (~ $300.000) từ việc bán NFT. Mỗi NFT Public Noun cung cấp cho chủ sở hữu quyền quản trị trong DAO Public Nouns. Doanh số bán Public Nouns chỉ là một phần nhỏ trong bộ sưu tập Nouns ban đầu (44.000+ ETH, ~$70 triệu). Tuy nhiên, thành công của bản gốc cùng với thành công của các bộ sưu tập NFT ban đầu khác mang đến hy vọng rằng NFT có thể hoạt động như một cơ chế điều phối để tài trợ cho lợi ích tập thể của cộng đồng.

Lợi nhuận giao thức

Hàng hóa công cộng truyền thống chủ yếu được tài trợ bởi thuế do chính quyền trung ương thu. Vì crypto network và các ứng dụng đi kèm là các hệ thống tự nguyện tham gia opt-in nên thay vào đó chúng chỉ được kiếm tiền trên cơ sở trả tiền cho mỗi lần sử dụng (pay-per-use). Các khoản phí này được sử dụng để tài trợ cho chi phí vận hành của hệ thống, để lại giá trị còn lại dưới dạng lợi nhuận cho các nhà khai thác hệ thống. Những dòng lợi nhuận này có thể đóng vai trò là nguồn tài trợ hàng hóa công liên tục, đáng tin cậy nếu các cơ quan quản lý chọn tái đầu tư lợi nhuận thặng dư vào hàng hóa công.

Cơ quan quản lý quyết định cách sử dụng lợi nhuận của mình dựa trên cách cơ quan đó định nghĩa “public” và phúc lợi liên quan. Nếu public được định nghĩa là những người nắm giữ token quản trị, thì public sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ ​​việc phân phối lại giá trị cho những cá nhân này. Nếu định nghĩa về public được mở rộng để bao gồm cơ sở người dùng của một ứng dụng hoặc mạng lưới nhất định, thì việc tối đa hóa lợi ích công cộng có thể bao gồm việc sử dụng một phần lợi nhuận để tài trợ cho hàng hóa công cộng mang lại lợi ích cho người dùng hoặc giảm phí. Ở mức độ cao hơn, nếu công chúng được định nghĩa là toàn bộ ngành công nghiệp crypto, thì lợi ích công cộng sẽ được tối đa hóa bằng cách sử dụng tất cả lợi nhuận thặng dư để tài trợ cho các sáng kiến ​​hàng hóa công cộng bao gồm tất cả như nỗ lực điều chỉnh hoặc giáo dục về quyền tự giám sát.

Trong suốt lịch sử ngắn ngủi của mình, các DAO tạo ra lợi nhuận thường ưu tiên chuyển giá trị trở lại cho các chủ sở hữu token quản trị. Tuy nhiên, điều này đang dần bắt đầu thay đổi khi các cộng đồng học cách đánh giá cao lợi ích của việc tài trợ cho hàng hóa công cộng. Ví dụ đáng chú ý nhất về sự thay đổi này là việc Optimism công khai sử dụng lợi nhuận của rollup sequencer để tài trợ cho hàng hóa công cộng. Cho đến khi sequencer của Optimism được phân quyền, tất cả lợi nhuận của sequencer (doanh thu trừ chi phí dữ liệu cuộc gọi) sẽ được dành cho các chiến dịch tài trợ hàng hóa công có hiệu lực từ trước của Optimism (chi tiết bên dưới).

Nguồn: Optimism

Kể từ tháng 11 năm 2021, sequencer của Optimism đã đạt trung bình 798 ETH (~$1,2 triệu) doanh thu hàng tháng và 194 ETH (~$300.000) lợi nhuận hàng tháng.

Giả sử tỷ suất lợi nhuận của Optimism không đổi sau khi Ethereum triển khai EIP-4844 (Proto-Danksharding) thì những con số này sẽ tăng đáng kể do thông lượng tăng được kích hoạt bởi bản nâng cấp.

Kể từ ngày đầu tiên, nhóm Optimism đã thông báo rất nhiều về việc hỗ trợ tài trợ hàng hóa công cộng. Nếu nhiều dự án theo bước của Optimism trong việc chấp nhận việc tài trợ hàng hóa công cộng làm giá trị cốt lõi cho cộng đồng của mình thì lợi nhuận giao thức có thể trở thành nguồn tài trợ hàng hóa công cộng đáng tin cậy nhất của tiền mã hóa.

Cách tiếp cận Canto

Đối lập hoàn toàn với việc phân phối lại lợi nhuận giao thức để tài trợ cho hàng hóa công cộng sẽ là một bối cảnh trong đó một mạng lưới và các ứng dụng của nó thu được lượng giá trị nhỏ nhất có thể. Đây là ý tưởng chủ đạo của Canto -Layer-1 network tương thích với EVM đang thử nghiệm được xây dựng với SDK Cosmos. Bạn có thể tìm thấy phân tích đầy đủ về cấu trúc và mục tiêu của Canto trong báo cáo gần đây của chúng tôi: The Settlers of Canto.

Một mạng lưới dành riêng cho việc cung cấp Cơ sở hạ tầng công cộng miễn phí sẽ rất có lợi cho người dùng: các dịch vụ cốt lõi được vận hành với chi phí gốc và người dùng không phải chịu tiền thuê.

Tuy nhiên, khi builder không được khuyến khích phát triển các dịch vụ này vì lợi nhuận thì mạng lưới sẽ trở nên phụ thuộc quá mức vào những builder từ thiện để tiếp tục phát triển. Cách tiếp cận này cũng không khuyến khích sự cạnh tranh vì tài nguyên của nhà phát triển sẽ hiệu quả hơn nếu được sử dụng để làm việc cùng nhau trên một giải pháp duy nhất thay vì chia ra nhiều nỗ lực khác nhau cho cùng một sản phẩm. Về lâu dài, sự cạnh tranh giảm sút cuối cùng sẽ làm suy giảm trải nghiệm người dùng và chất lượng tổng thể so với một hệ thống dựa trên sự cạnh tranh tư bản chủ nghĩa.

Để chống lại vấn đề khuyến khích builder vị tha, Canto ban đầu đã phân bổ 5% nguồn cung ban đầu của mình để tài trợ cho việc phát triển hàng hóa công cộng. Khi các tài nguyên này cạn kiệt, mạng lưới có thể sẽ cần phân bổ một phần lạm phát để tài trợ cho việc tiếp tục phát triển cơ sở hạ tầng hàng hóa công cộng.

Cộng đồng Canto cũng đang theo đuổi một chiến lược thay thế để khuyến khích các builder thông qua việc phát triển Doanh thu đảm bảo theo hợp đồng (Contract Secured Revenue - CSR). Tương tự như cấu trúc chia sẻ phí của Giao thức NEAR, CSR sẽ cung cấp mô hình chia phí tùy chọn tham gia để chia sẻ một phần phí giao dịch với các nhà phát triển chịu trách nhiệm về các hợp đồng thông minh được sử dụng trong một giao dịch nhất định. Nếu được triển khai, các validator của Canto có thể sẽ hủy ưu tiên các yêu cầu giao dịch hỗ trợ CSR vì việc chia phí CSR thực sự sẽ là một loại thuế đánh vào thu nhập của họ. Đối với các validator xem các giao dịch hỗ trợ CSR ngang bằng với các giao dịch tiêu chuẩn, thuế CSR sẽ cần được chuyển cho người dùng.

Xét cho cùng, CSR có thể trông giống với cơ chế Lợi nhuận Giao thức đã nói ở trên — điểm khác biệt duy nhất ở đây là các nhà phát triển, chứ không phải cơ quan quản lý của giao thức sẽ tích lũy lợi nhuận và quyết định cách chúng được phân phối.

Cách tiếp cận của Canto đang thu hút sự chú ý của những người chơi lớn. Gần đây Variant thông báo rằng họ đã xây dựng được một vị thế trong mạng lưới và sẽ làm việc cùng với cộng đồng để tiếp tục phát triển. Với động lực ban đầu của Canto, các cộng đồng khác có thể sẽ bắt đầu thử nghiệm hàng hóa công cộng được lưu giữ như các tính năng cốt lõi của mạng lưới lớp cơ sở.

Cơ chế phân bổ vốn

Nếu một cộng đồng thành công trong việc gây quỹ cho hàng hóa công cộng, bước tiếp theo là xác định cách xác định các cơ hội và phân phối tiền để khuyến khích việc tạo ra những hàng hóa này. Mặc dù nhiều chương trình tài trợ ban đầu dựa vào các ủy ban tư nhân để phân bổ các khoản tiền này nhưng crypto có thể cung cấp các cơ chế phi tập trung hơn dưới dạng tài trợ bậc hai và hệ thống tài trợ hàng hóa công có hiệu lực hồi tố.

Ủy ban tư nhân

Cơ chế phân phối cơ bản nhất xuất hiện dưới hình thức một ủy ban tư nhân. Tương tự như cách chính phủ và các tổ chức học thuật sử dụng các ủy ban để lựa chọn các sáng kiến ​​để tài trợ, DAO và các tổ chức khác có thể chỉ định các cá nhân để đánh giá các cơ hội tài trợ. Cách tiếp cận này phù hợp nhất với các nhóm có tổ chức tư nhân giám sát sự phát triển của một giao thức, chẳng hạn như Uniswap.

Bản chất được ủy quyền của các ủy ban tư nhân hợp lý hóa quy trình sàng lọc và ra quyết định. Tuy nhiên, kiến ​​trúc này hạn chế khả năng các cá nhân ảnh hưởng đến quá trình. Nếu chỉ một vài quản trị viên được chọn thủ công có quyền phân phối tài trợ thì quá trình này về bản chất là tập trung. Đối với các cộng đồng mong muốn có nhiều tính dân chủ hơn trong quá trình quản trị, các giải pháp thay thế phi tập trung đang xuất hiện để điều phối việc phân phối tài trợ cho hàng hóa công cộng.

Phương pháp Quadratic Funding

Quadratic funding - QF thường được gọi là “cách tối ưu về mặt toán học để tài trợ cho hàng hóa công cộng trong một cộng đồng dân chủ.” Được phổ biến trong một báo cáo học thuật của Vitalik, Zoe Hitzig và Glen Weyl, QF kết hợp các khía cạnh của hệ thống dựa trên thị trường và nền dân chủ thuần túy.

Một hệ thống dựa trên QF tạo ra một kết quả trong đó số tiền mà mỗi dự án nhận được tỷ lệ thuận với bình phương của tổng các căn bậc hai của các khoản đóng góp mà mỗi dự án nhận được. Định nghĩa kỹ thuật này có thể làm cho QF sound trở nên phức hợp một cách đáng kinh ngạc. Thay vì cố gắng giải nén phương trình QF, sẽ dễ dàng hơn khi coi QF là sự liên hệ hệ thống Mỗi đô la - Một phiếu bầu (thị trường) và hệ thống Mỗi người - Một phiếu bầu (các nền dân chủ thuần túy).

Quá trình QF được chia thành ba bước:

1. Đầu tiên, một “pool tương ứng” được huy động vốn cộng đồng từ các nhà tài trợ cá nhân hoặc nhóm muốn quyên góp cho chiến dịch tài trợ tổng thể mà không chọn bất kỳ dự án cụ thể nào để tài trợ.

2. Tiếp theo, các cá nhân đóng góp quỹ và chọn các dự án mà họ muốn hỗ trợ.

3. Cuối cùng, tổng số tiền tài trợ cho từng dự án và số lượng người đóng góp cho từng dự án được sử dụng làm đầu vào cho công thức QF. Đầu ra của công thức xác định số tiền mà mỗi dự án nhận được từ pool tương ứng. Trang web “WTF is QF” cung cấp một công cụ tương tác để giới thiệu cách thức QF hoạt động.

Trong một bài đăng trên blog về thanh toán quadratic, Vitalik minh họa QF bằng cách mô tả mối quan hệ giữa mức độ đánh giá của một cá nhân đối với một hàng hóa công cộng cụ thể và mức độ hiệu quả mà khả năng chi tiêu của mình sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của hàng hóa đó. Các hệ thống dựa trên thị trường cung cấp đặc quyền lớn hơn cho các nhóm lợi ích tập trung (tiền mua quyền lực), trong khi các nền dân chủ thuần túy phục vụ cho các nhóm lợi ích khác nhau (số lượng cử tri duy nhất mua được quyền lực). Trong một hệ thống dựa trên QF, chi phí cận biên của mỗi phiếu bầu tăng tuyến tính (phiếu bầu thứ n có giá n đô la), điều này khiến việc mua ngày càng đắt hơn ảnh hưởng đến việc một người càng coi trọng hàng hóa công cộng. Như vậy, ảnh hưởng của số lượng đóng góp cho một dự án nhất định sẽ cân bằng với số tiền thực tế được tài trợ bởi các cá nhân đóng góp cho dự án đó.

Các hệ thống dựa trên QF không phải là một giải pháp dễ dàng nhanh chóng cho vấn đề này. Thiết kế của các hệ thống này có thể bị lật đổ bởi các cuộc tấn công Sybil - một tình huống trong đó những người đóng góp riêng lẻ chia sức mua của họ cho một số tài khoản nhỏ hơn để giành được nhiều ảnh hưởng hơn. Vì lý do này, các cơ chế chống Sybil rất quan trọng để tạo ra một hệ thống QF hoạt động bình thường. Có rất nhiều định danh phi tập trung đang được phát triển để giải quyết vấn đề này.

Một số giao thức đã phát triển các cơ chế cấp vốn cho hàng hóa công cộng dựa trên QF trên nhiều mạng lưới, bao gồm Gitcoin Grants, Pomelo, và Clr.fund. Trong số này, Gitcoin Grants đã nhận được nhiều thành công nhất với hơn $50 triệu tài trợ hàng hóa công cộng kể từ vòng gây quỹ đầu tiên vào năm 2019.

Tiêu điểm: Gitcoin

Gitcoin Grants là sáng kiến ​​gây quỹ hàng quý do Gitcoin DAO điều hành. Mỗi “Grant Round” kéo dài khoảng hai đến ba tuần và bao gồm một vòng chính, các vòng hệ sinh thái và các vòng nguyên nhân. Mỗi vòng nhận được một pool tương ứng chuyên dụng và chạy các quy trình QF riêng biệt.

• Vòng chính (main round) được thiết kế với tính chất là vòng chung nhất và không hạn chế, cho phép tất cả các khoản tài trợ đang hoạt động được xem xét để phù hợp với số tiền từ pool chính.

• Các vòng hệ sinh thái được điều chỉnh cho phù hợp với các phần cụ thể của hệ sinh thái hàng hóa công cộng crypto. Pool tương ứng trong các vòng này được tài trợ bởi các giao thức, chẳng hạn như Uniswap hoặc Polygon, để khuyến khích các builder phát triển hàng hóa công cộng trên nền tảng của mình.

• Các vòng nguyên nhân được thiết kế để thúc đẩy tác động đến các lĩnh vực cụ thể mà các thành viên Gitcoin DAO cho là quan trọng đối với công chúng và xã hội. ví dụ từ các vòng trước bao gồm Giải pháp khí hậu, Crypto Regulation, Đa dạng/Công bằng/Hòa nhập và Khoa học phi tập trung.

Vòng cấp vốn mới nhất - Gitcoin Grants Round 15 - diễn ra vào tháng 9 năm 2022 và đã huy động được $4,4 triệu ($3,1 triệu từ các pool tương ứng và $1,3 triệu từ cộng đồng). Vòng gọi vốn này bao gồm 40.000 người đóng góp, 465.000 tổng số đóng góp và 1.495 khoản tài trợ duy nhất.

Trong tương lai, Gitcoin Grants phát triển như một phần của quá trình phân cấp lũy tiến của giao thức tổng thể. Grants Protocol - hiện đang trong giai đoạn thử nghiệm alpha - sẽ cho phép bất kỳ cộng đồng nào quản lý phiên bản riêng của chương trình Gitcoin Grants. Điều này có thể sẽ giảm tải hầu hết các vòng tài trợ dành riêng cho hệ sinh thái và chuyển Gitcoin thành nhà cung cấp cơ sở hạ tầng cấp dưới dạng dịch vụ tập trung vào phát triển các sản phẩm QF bổ sung như Gitcoin Passport.

Gitcoin Passport là một ứng dụng xác minh danh tính, ứng dụng này hoạt động như một aggregator cho các thông tin đăng nhập có thể kiểm chứng. Người dùng thu thập các “stamp” này từ cả các authenticator Web2 và Web3 để dần dần xây dựng danh tính trên chuỗi. Gitcoin Passport ban đầu được phát triển để bổ sung cho Trustbonus của Gitcoin để chống lại các cuộc tấn công của Sybil trong quá trình QF. Như vậy, về mặt lý thuyết, Passport có thể được mở rộng cho bất kỳ use case nào yêu cầu định danh on-chain.

Tài trợ cho hàng hóa công cộng hồi tố

Khái niệm Tài trợ hàng hóa công có hiệu lực hồi tố (Retroactive Public Goods Funding - RPGF) bắt nguồn từ quan điểm cho rằng việc xác định những gì đã từng hữu ích trong lịch sử sẽ dễ dàng hơn là xác định những gì có thể hữu ích trong tương lai. Các hệ thống dựa trên RPGF rõ ràng là nhìn về quá khứ, không giống như các hệ thống dựa trên QF không có sự thiên vị giữa những thành công trong quá khứ và những ý tưởng đầy hứa hẹn trong tương lai.

RPGF dự định sắp xếp các ưu đãi cho những người tạo ra hàng hóa công cộng tương tự như các công ty khởi nghiệp trên thị trường vốn. Giống như vốn chủ sở hữu của một công ty khởi nghiệp sẽ có liên quan đến thành công của nó, các cơ chế của RPGF thưởng cho những người sáng tạo dựa trên mức độ tác động của hàng hóa công cộng đối với cộng đồng của nó. Mặc dù cơ chế này hữu ích trong việc điều chỉnh các ưu đãi của người sáng tạo với phúc lợi xã hội của cộng đồng của mình, nhưng nó cũng có nhược điểm.

Đáng chú ý nhất, các builder chịu rủi ro lớn hơn nhiều trong hệ thống RGPF so với thị trường vốn – các builder được khuyến khích làm việc miễn phí trong thời điểm hiện tại với hy vọng thu được lợi nhuận trong tương lai. Điều này trái ngược với sự năng động tồn tại trong thị trường vốn, nơi các nhà cung cấp vốn cho các builder vay để đổi lấy một phần cổ phần trong tương lai khi nỗ lực đó thành công hay thất bại. Nếu hệ thống RGPF được nhìn từ góc độ thị trường vốn, nó sẽ tương đương với việc nhà cung cấp vốn chỉ trả tiền cho các dự án sau khi thành công của chúng đã được chứng minh và không chịu bất kỳ rủi ro nào. Vì lý do này, các hệ thống RPGF ưu tiên những builder có đủ tài sản để tự mình chấp nhận rủi ro khi xây dựng hàng hóa công cộng.

Ngoài ra, vì RPGF không tính đến các nỗ lực trong tương lai, nên ngày càng khó để duy trì các dự án đòi hỏi cần phải có số tiền tài trợ định kỳ nhỏ hơn trong khi mục tiêu hướng đến lại lớn hơn. Đối với các dự án có thể cung cấp thành công hàng hóa công cộng, tài trợ sẽ thiên về nhóm hơn là cá nhân. Các nhóm đương nhiên sẽ có nhiều nguồn nhân lực hơn đểcó thể dành riêng cho việc tiếp thị tác động của dự án tới những người ra quyết định.

Trong các hệ thống RPGF có nhiều danh mục tài trợ, chẳng hạn như đối với hệ thống Optimism, mức độ tác động của hàng hóa ảnh hưởng trực tiếp đến việc tài trợ cho hàng hóa trong cùng danh mục. Ví dụ: hãy xem xét một hệ thống RPGF với hai danh mục có số tiền tài trợ để phân phối bằng nhau:

• Project A rõ ràng phù hợp với phân loại cho Category 1 và đã chứng tỏ tác động cực kỳ cao đối với cộng đồng.

• Project B là một ví dụ rõ ràng về dự án Category 2 và đã chứng minh tác động cao đến cộng đồng, mặc dù tác động nhỏ hơn đáng kể so với Project A.

• Project C có điểm tác động vừa phải (thấp hơn cả A hoặc B), nhưng phân loại của dự án là hỗn hợp và có thể được đưa vào một trong hai danh mục.

Nếu được xếp vào Category 1, Dự án C sẽ nhận được số tiền tài trợ ít hơn so với khi được đánh giá ở Category 2 do tính cạnh tranh tương đối của mình. Như vậy, các nhà thiết kế RGPF nên xem xét liệu các danh mục con có thực sự cần thiết trong quá trình triển khai cụ thể của mình hay không.

Cuối cùng, dựa trên ý tưởng về sự cạnh tranh đối đầu này, các hệ thống RPGF cũng có thể được cho là mở rộng quy mô “backward” cho các builder. Các máy chủ của hệ thống RPGF được khuyến khích quảng bá vòng tài trợ của mình tới càng nhiều builder càng tốt và tối đa hóa số lượng dự án đóng góp cho hệ sinh thái của mình. Tuy nhiên, với ngân sách tài trợ cố định, tài trợ cho các builder thành công bị giảm bớt khi có nhiều dự án được đệ trình cho vòng tài trợ. Điều này dẫn đến việc máy chủ RPGF kiếm được nhiều tiền hơn so với số tiền họ bỏ ra, nhưng nó làm giảm động cơ vốn đang khuyến khích các builder đóng góp thời gian và công sức của mình.

So với các hệ thống dựa trên QF, RGBF là một khái niệm mới hơn với ít dự án thử nghiệm cơ chế này hơn. Trong số những người áp dụng sớm, việc triển khai của Optimism là ví dụ điển hình duy nhất trong thực tế.

Tiêu điểm: Optimism

Cùng với Vitalik, Optimism team là người ủng hộ và giáo dục chính cho mọi yếu tố RGPF. Cơ quan quản lý của Optimism - Optimism Collective - sử dụng bicameral structure và chia sẻ trách nhiệm quản trị đối với việc triển khai Ethereum của Optimism với Optimism Foundation. Collective’s Token House quản lý các ưu đãi dự án, các bản nâng cấp giao thức và quỹ trong khi Citizens' House chịu trách nhiệm thực hiện chương trình RGPF của Optimism.

Vòng tài trợ RGPF đầu tiên của Optimism đã trao tặng ETH trị giá $1 triệu cho 58 dự án xây dựng hàng hóa công cộng cho Ethereum vào tháng 11 năm 2021. 22 thành viên cộng đồng đã được trao giấy phép bỏ phiếu để phân bổ ngân sách của vòng tài trợ bằng cách sử dụng cơ chế bỏ phiếu bậc hai (quadratic voting). Cần lưu ý rằng mặc dù những người nắm giữ huy hiệu sử dụng biểu quyết bậc hai để xác định phân bổ kinh phí dự án nhưng hệ thống này không phải là không kết hợp đặc điểm pool tương ứng của các các hệ thống dựa trên QF được mô tả trước đó.

Vòng RPGF thứ hai của Optimism hiện đang được tiến hành với các đề cử diễn ra cho đến cuối tháng 1 và bỏ phiếu diễn ra từ ngày 21 tháng 2 đến Ngày 7 tháng 3 năm 2023. Trọng tâm của các giải thưởng tài trợ  Round Two sẽ là các dự án hỗ trợ phát triển và sử dụng OP Stack.

Để đáp lại phản hồi từ Round One, số lượng huy hiệu bỏ phiếu sẽ mở rộng thành một nhóm 90 thành viên cộng đồng đa dạng hơn bao gồm các cử tri Round One trước đó, đại biểu của Token House - những người đóng góp cho cộng đồng do Tổ chức Optimism lựa chọn - và các cá nhân được chọn bởi từng nhóm. Cơ chế bỏ phiếu bậc hai được sử dụng trong Vòng một sẽ được hoán đổi thành số bình quân gia quyền đơn giản, điều này có thể làm tăng chênh lệch tài trợ giữa các dự án có tác động cao và thấp. Cổ phần sẽ cao hơn nhiều trong Vòng hai với 10 triệu token OP (~$20 triệu) được phân phối cho các dự án đủ điều kiện.

Chỉ với một số liệu trong lịch sử, thật khó để rút ra bất kỳ kết luận dựa trên dữ liệu có ý nghĩa nào từ các chiến dịch RGPF của Optimism so với các vòng tài trợ QF. Sau này, việc triển khai RPGF của Optimism sẽ được đặt ở vị trí thu hút nhiều sự chú ý hơn với khoản tiền được dành riêng cho các chiến dịch RPGF. Trong khi lợi nhuận của sequencer tăng dần, Công dân của Optimism sẽ có 20% tổng nguồn cung OP được dành riêng cho các chiến dịch RPGF.

Những gì đã được tài trợ?

Sẽ không có thông tin nào về hệ sinh thái hàng hóa công cộng của crypto nếu không có một cuộc thảo luận ngắn gọn về loại hàng hóa công cộng nào đã được tiến hành cho đến nay. Cho đến nay, phần lớn việc tài trợ, phát triển và thử nghiệm hàng hóa công cộng đã diễn ra trên Ethereum, phần lớn là nhờ vào việc nền tảng đã tồn tại tương đối lâu và cộng đồng cơ sở của nó.

Hãy bắt đầu với việc tài trợ cho báo cáo “Trạng thái Ethereum 2.0” vào năm 2019, các sáng kiến ​​của MolochDAO đã tập trung hoàn toàn vào việc hỗ trợ nghiên cứu và phát triển mở rộng quy mô Ethereum và hệ sinh thái của nền tảng này. DAO đã tài trợ cho việc phát triển các dự án cơ sở hạ tầng cốt lõi như:

• DAppNode (trình xác thực ETH 2.0)

• Apache Tuweni (thư viện phần mềm cấp thấp)

• TrueBlocks (công cụ index blockchain dựa trên EVM)

• Stereum (thiết lập và quản lý node Ethereum mã nguồn mở)

• Tiền thưởng kháng Sybil

MolochDAO cũng đã đóng một vai trò quan trọng trong việc tài trợ cho việc phát triển các dịch vụ hỗn hợp xuất hiện trên Ethereum những này đầu. Tornado Cash không thể phát triển đến mức như hiện tại trước khi bị áp đặt trừng phạt bởi OFAC nếu không có sự đóng góp của MolochDAO trong việc tài trợ cho việc phát triển liên tục của nó.

Gitcoin đã thực hiện 15 vòng tài trợ hàng quý liên tiếp kể từ vòng đầu tiên vào năm 2019. Các dự án nổi bật bắt nguồn từ Gitcoin bao gồm Uniswap, 1inch, Snapshot, Ethers.JS, POAP, Zapper, Prysm, Lighthouse, và Bankless, cùng những dự án khác. Khi các vòng tiếp tục được thực hiện, số lượng dự án nhận được tài trợ định kỳ ngày càng tăng so với tài trợ khởi nghiệp lần đầu. Đây là dấu hiệu của một hệ sinh thái hàng hóa công cộng đang trưởng thành đã xác định các dự án có tác động và sẵn sàng hỗ trợ sự phát triển liên tục của các dự án đó. Như Vitalik chỉ ra, hình thức tài trợ định kỳ này giúp giảm bớt áp lực kiếm tiền đối với các dự án mang lại tiện ích tổng thể lớn hơn khi được cung cấp với chi phí thấp hơn cho người dùng cuối.

Nguồn: Kylin

Vòng RPGF đầu tiên của Optimism diễn ra vào cuối năm 2021 và chủ yếu tài trợ các dự án cơ sở hạ tầng và công nghệ được tài trợ chủ yếu như Ethers.JS, go-ethereum , Hardhat, WalletConnect, và Etherscan, cùng những dự án khác. Kết quả này xứng đáng vì vòng này tập trung vào các dự án tạo ra tác động lớn nhất cho cộng đồng Ethereum nói chung. Các dự án cơ sở hạ tầng đóng vai trò là công cụ hỗ trợ chung cho các dự án khác, trong khi các ứng dụng được điều chỉnh cho phù hợp với nhóm người dùng cuối cụ thể.

Vòng RGPF thứ hai của Optimism sẽ hỗ trợ các danh mục phụ cho cơ sở hạ tầng và phụ thuộc, công cụ và tiện ích cũng như giáo dục. Sự tập trung rõ ràng vào giáo dục trong vòng gọi vốn này sẽ đa dạng hóa các dự án được tài trợ ngoài cơ sở hạ tầng cơ bản và công cụ dành cho nhà phát triển đã chứng kiến ​​trong Vòng Một.

Những cân nhắc cho tương lai hàng hóa công cộng Crypto 

Hàng hóa công cộng trong lĩnh vực crypto vẫn chỉ mới giành thắng lợi đầu tiên. Mặc dù các cơ chế tài trợ của thế giới truyền thống cho hàng hóa công cộng còn lâu mới hoàn hảo nhưng chúng đã được hưởng lợi từ hàng trăm năm lịch sử và sự phát triển tập trung. Sự trưởng thành liên tục của các blockchain network có thể tạo ra một bước đột phá trong cơ chế phối hợp của con người, cho phép chúng ta tạo và duy trì hàng hóa công cộng mà không cần thực thi tập trung. Để nhận ra tiềm năng này, cộng đồng crypto lớn hơn sẽ cần tập trung vào việc tiếp tục áp dụng các thử nghiệm ban đầu và cải thiện những hạn chế. Như Vitalik mô tả, việc dựa vào sự đóng góp một lần từ các cá nhân và tổ chức có lòng vị tha sẽ không đủ để duy trì hàng hóa công cộng trong thời gian dài.

Một cách mới để tài trợ cho hàng hóa công cộng về lâu dài có thể là kết hợp các khía cạnh của hệ thống QF và RPGF. Điều này sẽ cải thiện việc phân phối tài trợ hàng hóa công cộng và sắp xếp tốt hơn các ưu đãi tập thể cho builder. Một pool tài trợ có thể được tài trợ trước với một nửa số tiền thu được dành cho kết hợp QF và nửa còn lại được dành cho phân phối RPGF. Các quỹ dựa trên QF sẽ hướng tới tương lai và ưu tiên các dự án khởi động bằng nguồn tài chính ngắn hạn.

Các quỹ dựa trên RPGF sẽ được triển khai vào một ngày sau đó và được phân phối cho các dự án đạt được các mốc tác động được xác định trong vòng QF. Một hệ thống như vậy sẽ giảm rủi ro cho builder liên quan đến RPGF trong khi vẫn thưởng cho các dự án thành công dựa trên tác động lịch sử của chúng.

Như được nhấn mạnh trong báo cáo này, việc phát triển hàng hóa công cộng sẽ làm tăng phúc lợi xã hội của toàn bộ ngành công nghiệp tiền mã hóa. Số lượng hàng hóa công cộng nhiều hơn sẽ làm giảm sự thiếu hiệu quả phổ biến vốn gây khó khăn cho các nhà xây dựng và cho phép sự phát triển của tiền mã hóa mở rộng quy mô nhanh hơn. Hơn nữa, trải nghiệm và sự chấp nhận của người dùng sẽ được hưởng lợi từ hàng hóa và dịch vụ có chi phí thấp hơn.

Ethereum đã thiết lập tiêu chuẩn cho tài trợ hàng hóa công cộng như có thể thấy trong việc hỗ trợ phát triển Ethereum 2.0 và các cơ chế phân phối mới tiên phong. Trong tương lai, điều quan trọng là các mạng lưới khác phải tuân theo sự dẫn dắt của Ethereum trong việc ưu tiên hàng hóa công cộng. Nếu không chú trọng đến tài trợ bền vững và cơ chế phân phối, các hệ sinh thái này sẽ bị tụt lại phía sau và mất đi những lợi ích xã hội tổng hợp do hàng hóa công mang lại.

Bài viết được FXCE Crypto biên tập từ "The Art of Funding Crypto's Public Goods” của tác giả Chase Devens với mục đích cung cấp thông tin và phi lợi nhuận. Chúng tôi không khuyến nghị đầu tư và không chịu trách nhiệm cho các quyết định đầu tư liên quan đến nội dung bài dịch.