Web3 ELI5: Web3 là gì?

Nói chung - đó là kỷ nguyên tiếp theo của Internet. Web 3.0 (thường được gọi là Web3) là một sự thay đổi mô hình hướng tới mạng Internet dân chủ hơn.

Web3 thể hiện thông qua các công nghệ mới, chẳng hạn như tiền mã hóa, thực tế ảo (VR - virtual reality) và thực tế tăng cường (AR - augmented reality), trí thông minh nhân tạo (AI - Artificial intelligence), v.v. Được hỗ trợ bởi các công nghệ mới, phong trào Web3 được dẫn đầu bởi sự thay đổi trong cách mà nhân loại nhìn nhận và đánh giá Internet. Web3 đang tạo nên một mạng Internet hoạt động vì con người, do con người làm chủ.

(*) VR (Virtual Reality - Thực tế Ảo): nói một cách dễ hiểu thì công nghệ VR (thông qua các sản phẩm, công cụ có tích hợp) sẽ mang bạn đến một thế giới khác! Nơi chỉ có mình bạn với toàn bộ những thành phần ảo hoá, được tạo dựng từ các ứng dụng/thiết bị phần cứng và dĩ nhiên, chúng không hề có thật.

(*) AR (Augmented Reality - Thực tế Tăng cường): một công nghệ cho phép lồng ghép thông tin ảo vào thế giới thực (và ngược lại), nó giúp người sử dụng tương tác với những nội dung số trong thực tại (như chạm vào, phủ vật thể lên trên - nói dễ hiểu là ghép ảnh theo dạng 3D),...

(*) AI (Artificial intelligence – Trí thông minh nhân tạo): trí tuệ do con người lập trình tạo nên với mục tiêu giúp máy tính có thể tự động hóa các hành vi thông minh như con người: biết suy nghĩ và lập luận để giải quyết vấn đề, biết giao tiếp do hiểu ngôn ngữ, tiếng nói, biết học và tự thích nghi,…

Từ lúc không có gì, Cho đến khi Internet ra đời

Internet đã thay đổi cơ bản thế giới mà chúng ta từng biết. Đây không phải là một tuyên bố gây tranh cãi. Thay vì được tôn vinh nó lại bị đánh giá thấp một cách đáng kinh ngạc - Internet đã thay đổi mọi thứ.

Tìm kiếm một vấn đề hoặc chủ đề mà bạn quan tâm ngày nay - cho dù đó là vấn đề kinh tế, chính trị hay xã hội - một tìm kiếm nhanh trên Google sẽ cho thấy rằng Internet về cơ bản đã định hình lại hoặc thay đổi phương thức tìm kiếm.

Kinh tế - Internet chịu trách nhiệm trực tiếp cho sự trỗi dậy của Toàn cầu hóa và Thương mại điện tử, hai xu hướng đã ảnh hưởng sâu sắc đến thế giới. Cụ thể hơn, trong ba năm qua (2017, 2018 và 2019), lĩnh vực Công nghệ S&P 500 đã tăng gấp đôi về giá trị và ngày nay, cổ phiếu lĩnh vực công nghệ chiếm khoảng 25% trong toàn bộ Chỉ số S&P 500.

Xã hội - khá rõ ràng, thật điên rồ, ngay cả từ “xã hội” cũng có một nghĩa mới so với hai thập kỷ trước. Từng là những công ty khởi nghiệp non trẻ, Facebook, Google, Instagram và Twitter, giờ đây nhận được tới 40% USD vốn đầu tư mạo hiểm dưới hình thức chi trả quảng cáo từ các công ty khởi nghiệp mới. Tác động tiềm năng trong tương lai của các nền tảng mới như TikTok vẫn chưa được quyết định, nhưng đầy hứa hẹn đối với những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội.

Chính trị - Các thuật toán cung cấp tin tức từ lỗi suy luận (cherry-picked news) và được thiết kế để kích động hơn là đoàn kết cử tri đã trở thành chuẩn mực. Internet ảnh hưởng đến các cuộc bầu cử chính trị trên khắp thế giới và làm nảy sinh một thế hệ quan chức mới, được gọi là Internet Native.

Internet đã thay đổi mọi thứ - thị trường tài chính, văn hóa, bầu cử, v.v. Có rất ít ngoại lệ đối với quy tắc này mà nó cũng có thể là quy luật tự nhiên. Một hoặc hai thập kỷ kể từ bây giờ, các sự kiện bắt nguồn hoặc trực tiếp gây ra bởi Internet sẽ định hình thế giới nhiều lần. Đây là lý do tại sao số phận của Internet trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Tại sao cần Web3

Những năm đầu Internet mang tính chất khai phá. Tương tự tư tưởng Vận Mệnh Hiển Nhiên (Manifest Destiny) - tin rằng Hoa Kỳ sẽ mở rộng lãnh thổ trên khắp các lục địa Châu Mỹ là điều tất yếu và không thể tránh khỏi - những nhà tiên phong công nghệ ban đầu đã khám phá, cô lập, đặt tường lửa và thương mại hóa Internet. Theo thời gian, Internet vẫn “miễn phí” nhưng bị lỗi.

Bạn có thể thấy điều này trong cuộc sống khi cố gắng mua một chiếc xe buýt, xe lửa hoặc vé máy bay. Tất cả các tìm kiếm của bạn đều được ghi lại, mua đi bán lại và thao túng. Internet là để bạn sử dụng, nhưng bạn không phải là chủ nhân của nó. Các cá nhân trên khắp thế giới phải đối mặt với những thách thức lớn hơn nữa, đặc biệt là ở các quốc gia nơi Internet bị kiểm duyệt một phần, bị hạn chế hoặc bị chặn hoàn toàn.

Đặc điểm nổi bật của Internet là dân chủ hóa thông tin, tuy nhiên ngày nay, thông tin ngày càng không đáng tin cậy, bị nhiễu loạn và một số trường hợp hoàn toàn tai hại. Các tài khoản giả mạo do bot kiểm soát đang thao túng trẻ em. Những khuôn mặt người thực do AI tạo ra sẽ gây ra những vấn đề lớn hơn cho xã hội thông qua deep fake và đánh cắp danh tính.

Tin tức giả gây thiệt hại kinh tế hơn 70 tỷ USD vào năm 2019 và ngày càng tăng lên theo thời gian. Hoạt động phát tán của người dùng đã làm phát sinh virus kỹ thuật số - những câu chuyện tin tức sai sự thật - di chuyển nhanh hơn sáu lần so với những câu chuyện tin tức thật. Xu hướng này có ý nghĩa cực đoan.

Thế giới Giao thức Mở

Web3 là việc sắp xếp lại các dịch vụ và sản phẩm hiện có của Internet để chúng mang lại lợi ích cho mọi người hơn là các thực thể. Mặc dù không thể đoán trước được tương lai, nhưng tầm nhìn về thế giới Web3 là một thế giới có các giao thức nguồn mở làm nền tảng trong khi các doanh nghiệp hoạt động như một giao diện cung cấp khả năng truy cập thuận tiện và các tính năng bổ sung.

Web3 là một mạng internet mở cho tất cả người dùng, được xây dựng trên các giao thức mở và mạng blockchain minh bạch. Cách người tiêu dùng giao tiếp với các giao thức này có thể thông qua các ứng dụng kết hợp cung cấp những cách thuận tiện để tương tác với các công nghệ nền tảng.

Dữ liệu sẽ vẫn được sử dụng để thúc đẩy việc ra quyết định nhưng sẽ không được sử dụng để chống lại người tiêu dùng. Quyền dữ liệu sẽ được bảo vệ chứ không phải dẫm đạp lên để tìm kiếm lợi nhuận. Cơ chế khuyến khích và thị trường sẽ giúp đảm bảo rằng thông tin đáng tin cậy và có thể kiểm chứng được.

Một thế giới Web3 sẽ ưu tiên cá nhân có chủ quyền hơn là giới thượng lưu giàu có và những người trục lợi trên thế giới. Việc sắp xếp lại các hệ thống và giao thức sẽ tập trung vào dân chủ hóa và phi tập trung.

Ví dụ về Web3

 Web3 còn non trẻ hơn DeFi và do đó, các ví dụ cụ thể tự nhiên tồn tại ít hơn. Tuy nhiên, cũng giống như tài chính có nhiều ứng dụng khác nhau như cho vay và đi vay, internet bao gồm các dịch vụ và thành phần khác nhau.

Kiến trúc và Dịch vụ Internet

Kiến trúc của Internet không phải là điều mà hầu hết mọi người đều quan tâm. Internet của bạn hoạt động, chậm (lag) hoặc ngoại tuyến (offline). Nhưng bạn có thể hiểu rằng Comcast và AT&T hoặc ISP (nhà cung cấp dịch vụ internet) của bạn đang lừa dối bạn, hứa hẹn kết nối nhanh, sau đó tính phí đắt đỏ (charging you an arm and a leg) hoặc các dịch vụ kéo (rugging services) mà trước đây là miễn phí.

Các dịch vụ mới như Andrena và Althea đang làm lung lay các nhà cung cấp internet hiện có bằng cách tạo ra các mạng cộng đồng nơi các cá nhân có thể hoạt động và được trả tiền để cung cấp internet cho các thành viên trong cộng đồng của họ.

Ví dụ: chủ nhà hoặc chủ cho thuê nhà có thể đầu tư vào một điểm phát sóng Andrena để cho phép tất cả người thuê nhà của họ tham gia vào mạng không dây Andrena và trả tiền cho chủ nhà để sử dụng dữ liệu cá nhân. Ngoài ra, một người thuê căn hộ có thể mua một điểm phát sóng nhỏ hơn và cung cấp đủ truy cập internet cho hàng xóm để bù đắp lượng tiêu thụ internet cá nhân.

Các mạng blockchain khác như Handshake cũng giống các công ty như Unstoppable Domains nhằm mục đích dân chủ hóa Hệ thống tên miền (Domain Name System - DNS) dẫn địa chỉ IP tới một địa chỉ có thể đọc được như Messari.io.

Cơ quan đăng ký DNS được kiểm soát bởi các tổ chức như Verisign và ICANN và có quyền kiểm soát đơn phương để thực thi quyền Sở hữu trí tuệ (IP rights), kiểm duyệt các trang web tự do ngôn luận như WikiLeaks và thu giữ tên miền (địa chỉ IP) mà không có quy trình hợp pháp.

Mặc dù không phải tất cả các trường hợp kiểm duyệt này đều tiêu cực, nhưng bản chất chủ quan của tất cả đều liên quan. Thông thường, những người ra quyết định DNS là những người ở cấp cao nhất của chính phủ và những người vận động hành lang của các tổ chức đa quốc gia lớn nhất, những người có thể có ý định tốt nhưng không phải lúc nào cũng hành động vì lợi ích tốt nhất của công chúng.

Lưu trữ, Phân phối và Kiếm tiền từ Dữ liệu

Twitter cho phép bạn tải xuống tất cả dữ liệu của mình. Thật tuyệt vời cho đến khi bạn thực sự tải xuống dữ liệu và nhận ra rằng bạn hoàn toàn không biết phải làm gì với nó. Ý tôi là, đó là dữ liệu của bạn. Bạn sẽ có thể rút ra những hiểu biết sâu sắc từ nó, phải không? Vấn đề là, dữ liệu khó kiếm tiền ở cấp độ cá nhân, nhưng dễ tổng hợp.

Sàn Robinhood đã tạo ra gần 300 triệu USD doanh thu từ việc bán dữ liệu quy trình đặt hàng của khách hàng trong nửa đầu năm 2020. Hàng chục công ty hiểu hiện trạng này, đó là lý do tại sao Snapchat thua lỗ hàng năm, nhưng các nhà đầu tư hiểu rằng công ty có hàng triệu người dùng Gen Z tạo ra (có giá trị tiềm năng) dữ liệu.

Các tổ chức như Ocean Protocol, Streamr và Numerai đang xây dựng các giao thức cho phép thị trường dữ liệu mở, nơi bất kỳ ai cũng có thể chia sẻ hoặc kiếm tiền từ dữ liệu của họ. Dữ liệu là thành phần cơ bản của cách giá trị được lưu trữ và chuyển giao trên internet. Việc phổ biến hóa dữ liệu vẫn chưa đạt được bởi vì dữ liệu bị nhiễu loạn, nhạy cảm hoặc độc quyền.

Các giao thức Web3 mới cung cấp một phương tiện cho các thị trường nơi dữ liệu nhạy cảm có thể được chia sẻ và dữ liệu độc quyền có thể được định giá chính xác và bán đi. Việc biến dữ liệu thành tài sản dữ liệu hữu hình (token) sẽ mở khóa giá trị, phát triển một hệ sinh thái dữ liệu mạnh mẽ hơn.

Một thành phần quan trọng khác của dữ liệu là lưu trữ nó trên các máy chủ, được kiểm soát chủ yếu bởi một số công ty lớn. Các dịch vụ lưu trữ dữ liệu và lưu trữ web phi tập trung như Sia, Arweave và Filecoin đang hỗ trợ việc tạo các ứng dụng phi tập trung mới.

Các Ứng dụng và Dịch vụ Cơ sở Hạ tầng Internet khác

Bạn sử dụng quá nhiều dịch vụ mà có thể bạn không nhận ra. WIFI, dịch vụ định vị (GPS), kết nối Bluetooth, dịch vụ nhắn tin (iOS, Android), phát trực tuyến video và âm thanh (Youtube, Twitch, Spotify), v.v.

Một vài bên liên quan kiểm soát tất cả các ứng dụng này. Quan trọng hơn, các ứng dụng này sử dụng các dịch vụ và cơ sở hạ tầng được tập trung hoặc kiểm soát bởi một số công ty lớn (ví dụ: Google, AWS, Microsoft). Các giao thức và công ty mới như Helium (mạng không dây mở), Foam (dịch vụ vị trí mở), Livepeer (chuyển mã và phát trực tuyến video), Orchid (VPN phân tán và riêng tư), và nhiều hơn nữa đều đang xây dựng các dịch vụ phân tán và do cộng đồng điều hành.

Các dịch vụ do cộng đồng sở hữu và điều hành này rẻ hơn vì chúng có thể tránh được những người trung gian. Ví dụ: Youtube và Twitch không chỉ là công cụ phân phối nội dung. Người khổng lồ streaming cung cấp bộ nhớ dữ liệu "miễn phí" cho tất cả các video từ người tạo nội dung. Youtube và Twitch cũng hỗ trợ chuyển mã video để đảm bảo người xem có thể xem một video cụ thể ở định dạng bắt buộc. Khả năng cung cấp tất cả các dịch vụ này một cách liền mạch giúp đưa các nhà sản xuất nội dung vào từng nền tảng.

Các giao thức Web3 có thể phân phối sức mạnh của một công ty duy nhất bằng cách tách nhóm các dịch vụ mà công ty cung cấp cho người dùng. Audius (âm nhạc trực tuyến), OurZora (thị trường truyền thông mở), Mirror (nền tảng xuất bản phi tập trung) đều đang tạo ra các nền tảng nơi người dùng sở hữu nội dung do họ sản xuất và có tiếng nói trong việc quản lý các nền tảng này.

Trong tương lai, những người sáng tạo nội dung sẽ có thể lưu trữ công khai dữ liệu của họ một cách riêng biệt với nơi nó được sử dụng. Mặc dù ngày nay những dịch vụ này kém tiện lợi hơn nhưng trong tương lai chúng sẽ được tích hợp vào các nền tảng cơ bản mà bạn sử dụng hàng ngày.

Những Suy nghĩ Cuối cùng về Web2 và Sự Chuyển đổi sang Web3

 Thật dễ phiền lòng và tức giận với giới tinh hoa của tập đoàn, chính phủ hoặc bất kỳ ai thao túng Internet để thu lợi cho bản thân. Mặc dù có thể thông cảm, nhưng tôi không nghĩ đó là quan điểm đúng.

Ban đầu, Internet cần những người tiên phong và các doanh nghiệp phát triển các công cụ để làm cho Internet có thể truy cập được và họ đã được đền đáp xứng đáng. Chừng nào thiết kế hiện tại của Internet ngày càng phát triển, chúng ta sẽ tiếp tục từ bỏ dữ liệu, thời gian và tiền bạc của mình cho các tập đoàn công nghệ lớn để đổi lấy các sản phẩm tiện lợi hứa hẹn được truy cập miễn phí.

Thành thật mà nói, không có một giải pháp nào hoạt động như một loại thuốc chữa bách bệnh cho tất cả những vấn đề này. Sẽ cần vô số nỗ lực, thay đổi trong hành vi của người tiêu dùng và đổi mới công nghệ.

Khi chúng ta tiếp cận một thế giới ngày càng được kiểm soát bởi công nghệ, điều quan trọng là phải thiết kế các hệ thống khuyến khích điều chỉnh có lợi cho tập thể. Quá trình chuyển đổi từ Internet hiện tại - Web2 sang Web3 - là một quá trình đa dạng sẽ thay đổi cơ bản cách tương tác với Internet.

Các quyết định và công việc đang được thực hiện ngày hôm nay sẽ ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai. Giống như cuộc cách mạng tài chính do DeFi dẫn đầu, cuộc cách mạng Web3 là không thể tránh khỏi, và cuộc cách mạng đó sẽ tiến triển dần dần, rồi tất cả sẽ cùng bùng nổ.

Bài viết được Dao Quoc Binh thuộc FXCE Crypto biên tập từ “Web3 ELI5: What is Web3?” của tác giả Mason Nystrom, với mục đích cung cấp thông tin và phi lợi nhuận. Chúng tôi không khuyến nghị đầu tư và không chịu trách nhiệm cho các quyết định đầu tư liên quan đến nội dung bài dịch.