DEX là gì?

DEX là thị trường peer-to-peer (P2P) kết nối người mua và người bán crypto thông qua hợp đồng thông minh thay vì trung gian hoặc người giám sát theo cách không đáng tin cậy và không quản lý.

Trong tài chính truyền thống (traditional finance - TradFi), trader mua và bán chứng khoán thông qua các nhà môi giới hoặc ngân hàng đảm bảo an toàn và bảo mật cho các giao dịch. Trong thị trường crypto, giao dịch được hỗ trợ bởi các sàn giao dịch tập trung (centralized exchanges - CEX) và DEX.

Giống như TradFi, CEX như Binance và Coinbase hoạt động với một cơ quan trung tâm tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch crypto đồng thời cung cấp quyền giám sát tài sản để đảm bảo an toàn và bảo mật cho các quỹ. Mặt khác, DEX thúc đẩy quyền tự giám sát, trong đó người dùng giao dịch trực tiếp từ tài khoản ví, đảm bảo tiền bằng private key (khóa riêng tư).

Các DEX cũng dân chủ hóa các dịch vụ tài chính đồng thời bảo vệ quyền riêng tư thông tin của người dùng vì không cần các quy trình tìm hiểu khách hàng của bạn (know-your-customer - KYC) và chống rửa tiền (anti-money laundering - AML) thường được yêu cầu bởi các nền tảng CEX và TradFi. DEX được xây dựng trên Layer-1 blockchains như Ethereum, Avalanche, và BNB Chain.

Các loại DEX

Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giải thích về ba loại DEX: order book, AMM, và hybrid DEX.

Order Book DEX

Các DEX sử dụng mô hình sổ lệnh giới hạn trung tâm (CLOB) tương tự như các hệ thống CEX và TradFi theo cách chúng khớp với buyers và sellers. Order book hiển thị giá và số lượng của các cặp giao dịch crypto trên giao diện của chúng và tất cả các giao dịch trên ledger công khai.

Order book DEX kém hiệu quả về vốn hơn, đặc biệt là ở các thị trường kém thanh khoản, nơi việc tìm kiếm các lệnh khớp nhanh chóng có thể khó khăn do khối lượng giao dịch thấp, có thể dẫn đến trượt giá cao hơn. Chúng có thể được chia nhỏ thành các on-chain và off-chain order book DEX.

On-chain Order Book DEX

On-chain order book DEX, tất cả các đơn đặt hàng và giao dịch được ghi lại trên blockchain. Điều này cho phép tính minh bạch và phân cấp cao hơn vì mọi giao dịch đều được phản ánh công khai. Tuy nhiên, nó có thể tốn kém và chậm vì mọi giao dịch cần được xác thực on-chain. Gridex Protocol là một ví dụ về order book DEX chạy hoàn toàn on-chain.

Off-Chain Order Book DEX

Sổ lệnh off-chain DEX giảm tải hoạt động giao dịch on-chain bằng cách khớp các giao dịch và nắm giữ thông tin giao dịch, chẳng hạn như vị trí và giá của tài sản, off-chain. Điều này có nghĩa là chỉ giao dịch thanh toán giao dịch cuối cùng mới được thực hiện on-chain, cho phép tốc độ giao dịch nhanh hơn và giảm phí gas.

Tuy nhiên, điều này dẫn đến rủi ro tập trung hóa vì order book và các công cụ khớp lệnh có thể được quản lý bởi các thực thể off-chain đơn lẻ. dYdX thông báo rằng họ tìm cách giải quyết vấn đề tập trung này trong dYdX V4.

dYdX

dYdX là một ví dụ về off-chain order book DEX cung cấp giao dịch hợp đồng tương lai vĩnh viễn cho hơn 35 loại crypto và là một trong những DEX lớn nhất về khối lượng giao dịch và thị phần. Mỗi tài sản có order book riêng với giá yêu cầu và giá thầu được liệt kê, tương tự như CEX.

Mặc dù dYdX là một nền tảng phi tập trung, nhưng nó dựa trên một hệ thống tập trung cho order book và công cụ khớp lệnh vì việc khớp lệnh được tạo điều kiện thuận lợi off-chain. dYdX V4 nhằm mục đích đạt được sự phân cấp hoàn toàn của giao thức.

AMM DEX

AMM sử dụng hợp đồng thông minh để tự động hóa các giao dịch, cho phép người dùng tự động giao dịch token của họ với nhóm thanh khoản thay vì được khớp trực tiếp với người mua hoặc người bán. AMM đã được phổ biến bởi Uniswap và tiên phong bởi Bancor. Kể từ đó, các DEX dựa trên AMM đã thống trị thị trường biểu đồ total value locked (TVL) bao gồm các giao thức như Curve, PancakeSwap, và Balancer.

Bất chấp sự tiện lợi, người dùng phải trả phí gas cao khi hoán đổi token, cũng như số tiền rất lớn khi cố gắng thực hiện trượt giá các đơn đặt hàng. Vấn đề này được nhấn mạnh trong các nhóm thanh khoản nhỏ hơn với chênh lệch giá mua-bán lớn hơn. Các nhà phát triển đã tìm ra cách giảm chi phí và trượt giá thông qua cơ chế AMM cải tiến — nhà tạo lập thị trường thanh khoản tập trung (concentrated liquidity market maker - CLMM).

CLMM DEX

CLMM, được gọi là thế hệ AMM tiếp theo, cải thiện hiệu quả sử dụng vốn bằng cách cho phép các nhà cung cấp thanh khoản (liquidity provider- LP) đặt phạm vi giá mà họ muốn cung cấp thanh khoản trong phạm vi đó.

Phạm vi giá thanh khoản tập trung giảm thiểu vấn đề kém hiệu quả phát sinh do AMM truyền thống phân phối thanh khoản đồng đều trên toàn bộ phạm vi giá mặc dù một số tài sản dao động trong phạm vi hạn chế. Tuy nhiên, nhược điểm là LP sẽ không kiếm được bất kỳ khoản phí nào nếu giá token nằm ngoài phạm vi đã đặt. CLMM DEX bao gồm Uniswap, Trader Joe, và Orca.

Trường hợp Uniswap

Uniswap là một nghiên cứu điển hình có liên quan vì V1 và V2 sử dụng cơ chế AMM truyền thống, trong khi V3 sử dụng mô hình CLMM được xây dựng trên Ethereum, sử dụng hợp đồng thông minh để tự động hóa quy trình khớp giá, cho phép người dùng hoán đổi token ERC-20 bằng cách tương tác trực tiếp với hợp đồng thông minh và nhóm thanh khoản mà không cần trung gian.

Uniswap V1 và V2 sử dụng mô hình công thức sản phẩm không đổi để thiết lập giá tài sản sử dụng phương trình sau:

x × y = k

“x” và “y” đại diện cho số lượng của mỗi token trong một cặp, trong khi “k” là sản phẩm hoặc hằng số.

Trong Uniswap V1 và V2, LP phải thêm tính thanh khoản vào nhóm theo tỷ lệ 1:1, sao cho giá trị tương đối của từng tài sản trong nhóm không thay đổi theo tỷ lệ với nhau. Với mô hình này, thanh khoản được phân phối đều trên đường giá để xử lý giá từ 0 đến vô cùng. Điều này dẫn đến sự kém hiệu quả về vốn vì hầu hết các tài sản không di chuyển trong một phạm vi giá lớn.

Ví dụ, stablecoin pool như USDC/USDT/DAI giao dịch trong một phạm vi giá rất nhỏ hầu hết thời gian, từ 0,99 đến 1,01 đô la Mỹ.

Uniswap V3

Uniswap V3 được phát triển với các cải tiến nhằm tăng lợi nhuận cho LP và nhà giao dịch, giảm thiểu trượt giá và quản lý rủi ro giảm giá. Nó sử dụng cơ chế CLMM, cho phép các LP quyết định phạm vi giá mà họ muốn cung cấp tính thanh khoản, tập trung vốn của họ trong các phạm vi cụ thể nơi hầu hết khối lượng giao dịch diễn ra. Do đó, người dùng có thể kiếm được nhiều phí giao dịch hơn trong khi trải qua trượt giá thấp hơn so với V1 và V2.

Hybrid DEX

Các Hybrid DEX kết hợp các cơ chế của order book và AMM DEX, giải quyết sự thiếu hiệu quả về vốn mà hai mô hình gặp phải. Các Hybrid DEX có thể khác nhau về cơ chế cụ thể được sử dụng, nhưng nhìn chung, order book được sử dụng off-chain để tạo điều kiện cho các lệnh giới hạn và AMM được sử dụng on-chain cho các lệnh thị trường. Lệnh thị trường là lệnh mua hoặc bán tài sản theo giá thị trường hiện tại, trong khi lệnh giới hạn cho phép nhà giao dịch đặt giá mà tại đó việc mua hoặc bán tài sản sẽ được kích hoạt. GMX, DODO, và Drift là những ví dụ về Hybrid DEX.

Drift 

Drift là Hybrid DEX được xây dựng trên Solana, cung cấp một bộ dịch vụ, bao gồm giao dịch ký quỹ giao ngay, hợp đồng tương lai vĩnh viễn, cho vay và vay và cung cấp thanh khoản. Đó là một giải pháp hiệu quả về vốn với tính thanh khoản cao, khuyến khích sự tham gia của nhà tạo lập thị trường đồng thời giảm chi phí gas và tăng tốc độ giao dịch.

Drift có các tài khoản giao dịch ký quỹ chéo bằng cách sử dụng các cơ chế thanh khoản của nó: nhà tạo lập thị trường tự động ảo Drift (Drift virtual automated market maker - DAMM) và decentralized limit order book (DLOB) làm nguồn thanh khoản bổ sung cho nhau. Nói chung, hệ thống kết hợp sử dụng DLOB để tìm thanh khoản cho các lệnh giới hạn và lệnh thị trường.

Mặt khác, các đơn đặt hàng sẽ được chuyển đến DAMM nếu tính thanh khoản thấp đối với một cặp cụ thể hoặc DAMM thể hiện là một nguồn thanh khoản rẻ hơn và hiệu quả hơn về giá. Người dùng có thể nhận được mức giá tốt nhất thông qua việc sử dụng tối ưu cả hai cơ chế thanh khoản của Drift.

Limit Order

Phía bên tay phải của Drift app là bảng điều khiển order book, hiển thị mức chênh lệch giá thầu-yêu cầu đối với các đơn đặt hàng giới hạn trên nền tảng. Sau khi người dùng đặt lệnh giới hạn của họ on-chain, Keeper Bots của Drift sắp xếp các đơn đặt hàng off-chain trong DLOB, sắp xếp chúng theo quy mô và thời gian đặt vì các đơn đặt hàng lớn hơn và cũ hơn được ưu tiên. Sau khi kích hoạt cho một lệnh giới hạn được đáp ứng, Keeper Bot sẽ đáp ứng nó theo DAMM hoặc theo DLOB nếu một lệnh đối lập xảy ra có cùng mức giá kích hoạt. Người giữ được thưởng một phần phí của người nhận khi họ khớp lệnh.

Market Order

Tất cả các giao dịch trên thị trường giao ngay và thị trường hợp đồng tương lai vĩnh viễn trên Drift đều trải qua một giai đoạn ngắn hạn. Just-In-Time (JIT) Auction với khoảng thời gian mặc định là năm giây và toàn bộ quá trình là trực tuyến. Trong giai đoạn này, các nhà tạo lập thị trường có thể chấp nhận đơn đặt hàng ở mức giá đấu giá hoặc giá tốt hơn, cung cấp thanh khoản JIT ngay trước khi đơn đặt hàng được thực hiện. Điều này làm tăng tốc độ giao dịch và cung cấp cho người dùng giá vào lệnh tốt nhất khi các nhà tạo lập thị trường cạnh tranh với nhau để thực hiện các lệnh ở mức giá tốt nhất nhằm đảm bảo giao dịch. Nếu không có nhà tạo lập thị trường nào nhận đơn đặt hàng trong JIT Auction, thì đơn đặt hàng đó sẽ được khớp với DAMM hoặc DLOB.

So sánh giữa các cơ chế DEX

Kết luận

Việc trao đổi và giao dịch tiền tệ là nền tảng của thị trường tài chính, có thể là DeFi hoặc TradFi. Khi các nhà xây dựng Web3 tiếp tục lật đổ các hệ thống truyền thống, chúng tôi mong muốn được trải nghiệm tiềm năng mà công nghệ phi tập trung khai thác. Trước đây, tất cả các sàn giao dịch đều sử dụng order book để khớp người bán với người mua. Với DeFi, các nhà giao dịch có thể chọn giữa các DEX sử dụng order book và mô hình AMM hoặc thậm chí là kết hợp cả hai, chẳng hạn như Drift. Vì không gian DeFi còn non trẻ và không ngừng phát triển thay đổi, nên điều quan trọng là luôn do your own research (DYOR) và hiểu những rủi ro được liên kết với từng khoản đầu tư, giao thức hoặc công cụ mà bạn tương tác.

Bài viết được FXCE Crypto biên tập từ "Are Order Books or AMMs Better for Decentralized Exchanges (DEXs)?" của tác giả @iamtanya338 và @0xxxxxin với mục đích cung cấp thông tin và phi lợi nhuận. Chúng tôi không khuyến nghị đầu tư và không chịu trách nhiệm cho các quyết định đầu tư liên quan đến nội dung bài dịch.