Tiêu điểm chính

• Orca là một sàn giao dịch phi tập trung (DEX) dựa trên nhà tạo lập thị trường  tự động (automated market maker – AMM) của Solana .
• Orca tập trung cốt lõi vào giao diện người dùng, tăng cường tính dễ sử dụng và khả năng truy cập thông qua thiết kế lấy con người làm trung tâm.
• Là AMM thuần túy lớn nhất trên Solana, Orca đặc biệt chú trọng đến khả năng tổng hợp và tính đơn giản của AMM và được thiết lập để trở thành “DeFi lego” (phần mềm trung gian – middleware) cho hệ sinh thái.
• Orca gần đây đã ra mắt Whirlpools, các pool thanh khoản tập trung tương tự như trên Uniswap V3, để tăng cường hiệu quả sử dụng vốn cho các nhà cung cấp thanh khoản và cải thiện khả năng thực thi cho các nhà giao dịch.
• Với sự ra mắt gần đây của Governance v0 và có kế hoạch cho phép Whirlpool cộng đồng, Orca đang làm việc theo hướng tạo nên quyết định phi tập trung.

Đối với con người, Orcas thân thiện, dễ tiếp cận, là đại sứ của đại dương, nhưng trong hệ sinh thái biển, chúng là những kẻ săn mồi đỉnh cao. Là sàn giao dịch phi tập trung sử dụng AMM của Solana, Orca tìm cách mô phỏng tên gọi chính mình bằng cách nhấn mạnh trải nghiệm người dùng (user experience – UX) vượt trội, hiệu quả sử dụng vốn và khả năng kết hợp.

Nhìn tổng quan, DEX là trung tâm của hệ sinh thái tài chính phi tập trung (decentralized finance – DeFi). Trong năm 2021, khối lượng giao dịch DEX đã tăng hơn 800% và vượt mức 1 nghìn tỷ USD. Loại DEX phổ biến nhất là AMM, dựa trên các công thức toán học hơn là các order book để định giá tài sản.

Trong thị trường rộng lớn này, Orca tạo sự khác biệt bằng cách tập trung vào thiết kế lấy con người làm trung tâm và tính đơn giản. AMM triển khai các tính năng độc đáo giúp đơn giản hóa và cải thiện việc cung cấp giao dịch cũng như thanh khoản.

Orca cũng nổi bật là Solana AMM lớn đầu tiên triển khai tính thanh khoản tập trung, cải thiện hiệu quả sử dụng vốn và thực thi giao dịch của nhà tạo lập thị trường tài sản không thay đổi (constant product market maker – CPMM).

Cuối cùng, Orca cung cấp bộ công cụ phát triển phần mềm (software development kit – SDK) để phát triển hơn nữa khối lượng và tính thanh khoản. Các dự án trên Solana có thể tích hợp với sàn giao dịch bằng SDK. Trong tương lai, một SDK dễ sử dụng mang lại cho Orca cơ hội trở thành phần mềm trung gian AMM được chọn của hệ sinh thái Solana.

Orca Founder

Những người sáng lập Grace Kwan và Yutaro Mori, với nền tảng kỹ thuật sâu rộng và bộ kỹ năng bổ sung đã giúp phát triển các dApp chi tiết thân thiện. Vào mùa hè năm 2020, bộ đôi này đã bắt đầu làm việc trên giao diện thân thiện với người mới trên thị trường cho vay (lending) dựa trên Ethereum của Aave, nhưng nhanh chóng bị nản lòng vì phí gas cao.

Để làm cho giao thức có thể truy cập và mang lại lợi nhuận cho người dùng nhỏ lẻ, họ cần phí thấp hơn. Kết quả là, nhóm nghiên cứu đã bị thu hút vào mạng Solana lúc đó còn sơ khai. Vào cuối mùa hè, team đã giành được một trong những khoản tài trợ sớm nhất của Solana Foundation để xây dựng DEX thuần  AMM đầu tiên trên hệ sinh thái.

Orca là gì?

Swaps

Chức năng chính của Orca là tạo điều kiện cho các giao dịch hoán đổi giao ngay (spot swap) giữa các cặp được hỗ trợ nhất định. Hiện tại, nhóm Orca quyết định cặp nào được niêm yết.

Sau khi gửi vào ví hỗ trợ, người dùng có thể thấy số tiền nắm giữ trong bảng điều khiển số dư token lý thuyết của Orca. Vì vậy, trong khi DEX không bị quản lý, tính năng này cho phép người dùng xem số dư trực tiếp mà không cần phải bật tiện ích mở rộng trên trình duyệt.

Một tính năng độc đáo khác trên Orca là Chỉ báo Giá hợp lý (Fair Price Indicator). Khi người dùng thực hiện các giao dịch, Fair Price Indicator cho họ biết:

1. Giá token nằm trong khoảng 1% giá CoinGecko.
2. Tác động về giá, ảnh hưởng của lệnh lên giá thị trường, nhỏ hơn 1%.

Nếu một trong hai tiêu chí không được đáp ứng, Orca sẽ hiển thị “Rate Warning” cho điều kiện đầu tiên và “Price Impact Warning” cho điều kiện thứ hai.

Mặc dù người dùng vẫn có thể thực hiện giao dịch, nhưng họ có thể sử dụng tính năng này để đưa ra quyết định một cách chắc chắn hơn và không cần thực hiện thêm bất kỳ bước nào (tức là kiểm tra trình theo dõi giá hoặc trao đổi).

Khi giao dịch được thực hiện, số dư được cập nhật trong token balance panel và một khoản phí sẽ được khấu trừ.

Phí

Phí giao dịch Solana là một phần nhỏ của 1 xu (<$0,01), được tính bằng SOL. Orca tính phí 0,3% giá trị giao dịch, cho mỗi pool tài sản thanh khoản không đổi có liên quan, như một khoản phí. Đối với Whirlpools, giao thức tính phí 0,26% giá trị thương mại, cho mỗi Whirlpool tham gia, như một khoản phí.

Đối với mỗi 0,3% phí hoán đổi này, 0,25% được chuyển đến các nhà cung cấp thanh khoản (LP), 0,04% được chuyển đến Orca Treasury và 0,01% được chuyển đến Orca Impact Fund. Tuy nhiên, Whirlpools hiện không tính phí cho Orca Treasury (0,04%).

Đối với stablecoin, phí giao dịch là 0,07% giá trị giao dịch, 0,06% đối với LP, 0,008% đối với Orca Treasury và 0,002% đối với Orca Impact Fund.

Orca Impact Fund quyên góp định kỳ số phí tích lũy được cho các tổ chức phi lợi nhuận hoạt động trong lĩnh vực bảo tồn đại dương và biến đổi khí hậu.

Thanh khoản

Mỗi pool thanh khoản Orca là một hợp đồng thông minh chứa dự trữ của cả hai token trong một cặp giao dịch (ví dụ: SOL/USDC).

Hai tuần một lần, Orca công bố các Aquafarm Rotation của mình. Trong Aquafarm Rotations, LP có thể kiếm thêm phần thưởng ORCA trong một số nhóm nhất định. Phát thải $ORCA do đội ngũ Orca thiết lập để khuyến khích tính thanh khoản cho các pool có tỷ lệ khối lượng giao dịch trên thanh khoản cao. Một số cặp cũng có pool “Double-Dip”, nơi người dùng có thể stake token LP để kiếm được cả ORCA và token dự án đối tác.

Orca hiện đang triển khai Whirlpools như một mô hình thứ hai để cung cấp tính thanh khoản. Whirlpools là một mô hình thanh khoản tập trung, có sẵn cho các pool được chọn và cho phép LP tạo thị trường trong bất kỳ phạm vi giá nào. Vì không bắt buộc phải phân phối tính thanh khoản trên toàn bộ phạm vi giá (từ 0 đến vô cùng), phương pháp này nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và tiềm năng thu phí.

Mặc dù Whirlpools yêu cầu các LP phải đặt tính thanh khoản theo cách thủ công, Orca làm cho việc này dễ dàng hơn bằng cách đề xuất các phạm vi giá đặt trước với các hồ sơ phần thưởng-rủi ro khác nhau. Sau khi ký gửi thanh khoản, các LP sẽ nhận được Whirlpool NFT để đại diện cho vị thế.

Đường cong Giá (Pricing Curves)

Hầu hết các pool token trên Orca vẫn xác định giá theo thuật toán thông qua một nhà tạo lập thị trường tài sản không đổi (constant product market maker – CPMM). Đối với stablecoin, Orca sử dụng tính bất biến StableSwap, ban đầu từ Curve.fi.

Hiện tại, một số giao dịch hoán đổi được chuyển qua Whirlpools. Tổng hợp các vị trí LP khác nhau thành một pool duy nhất tạo ra một đường cong kết hợp, duy nhất để giao dịch ngược lại. Và vì tính thanh khoản này tập trung xung quanh giá thị trường (để kiếm được phí cao hơn), nên người giao dịch sẽ ít bị trượt giá (slippage) hơn.

Thiết kế Giao diện Người dùng

Một khía cạnh có vẻ thực sự nổi bật đối với người dùng là tính thẩm mỹ của thiết kế. Điều này bao gồm kiểu chữ với kích thước lớn, khoảng cách đều, dễ đọc, số và chữ cái, đồ họa độc đáo, được vẽ đẹp và bảng màu dễ chịu.

Giao diện người dùng của Orca. Nguồn: Orca.so

Hầu hết các dự án đều bỏ qua thiết kế giao diện người dùng hoặc sử dụng các mẫu kiểu cyberpunk chung chung. Orca đón đầu xu hướng và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng thông qua vẻ ngoài thân thiện với người dùng và màu sắc nhẹ nhàng, vui tươi.

Orcanauts

Vào cuối Tháng 11 năm 2021, Orca ra mắt Orcanauts, một bộ sưu tập gồm 10.000 NFT cá voi. Chủ sở hữu Orcanaut là một phần của Orcanautical Community và có quyền truy cập độc quyền vào các sản phẩm (ví dụ: Whirlpools trong phiên bản closed beta), các kênh giao tiếp, AMA với nhóm Orca và quan hệ đối tác với các thương hiệu NFT.

Trong số 1,2 triệu USD huy động được như một phần của quỹ, 75% đã đến NGO Aflatoun International để phát triển chương trình giáo dục về tiền mã hóa và DeFi cho thanh thiếu niên, và 25% còn lại dành cho các artist.

Khả năng kết hợp

Một trong những lợi ích cốt lõi của AMM là khả năng kết hợp. Để trở thành “DeFi lego”, Orca cung cấp một TypeScript SDK mã nguồn mở với tất cả các tính năng giống như ứng dụng.

Phù hợp với thương hiệu Orca, các API có ý nghĩa đơn giản và dễ sử dụng, cho phép các nhà phát triển tích hợp, nhúng hoặc xây dựng dựa trên các tính năng của sàn giao dịch (tức là hoán đổi, cung cấp thanh khoản, báo giá, v.v.). Orca gần đây cũng đã cập nhật SDK để bao gồm Whirlpools.

Một số ví dụ về tích hợp hiện tại bao gồm công cụ tổng hợp hoán đổi Jupiter, nền tảng trực quan hóa danh mục đầu tư Sonar Watch và công cụ tổng hợp lợi nhuận Tulip.

ORCA Token

ORCA là SPL governance token xây dựng trên Solana của Orca.

Token của Orca ra mắt vào Tháng 8 năm 2021, gần sáu tháng sau khi giao thức đi vào hoạt động. Nguồn cung ban đầu của ORCA, 5,25% tổng cung, đã được cung cấp từ trước cho các nhà giao dịch sớm và nhà cung cấp thanh khoản. 20% tổng cung đã được phân bổ cho đội ngũ, với lịch trình 3 năm và 1 năm. Kể từ đợt airdrop, ORCA đã được sử dụng chủ yếu để khuyến khích thanh khoản (ví dụ: Aquafarms) và gây quỹ.

Hơn một tháng sau khi ra mắt token (Tháng 9 năm 2021), Orca đã công bố Series A trị giá 18 triệu USD tài trợ bởi Three Arrows Capital, Polychain Capital và Placeholder. Các nhà đầu tư khác bao gồm Jump Capital, Sino Global Capital, Solana Capital, Coinbase Ventures và DeFiance Capital. Các nhà đầu tư này đã nhận được 9,6% tổng nguồn cung ORCA với lịch trình mua bán 3 năm và thời hạn 1 năm.

4,3% cho “Giá trị gia tăng (Value-add) + Cố vấn (Advisory)” được phân bổ cho các nhà phát triển xây dựng trên Orca thông qua chương trình Builders và các chuyên gia lĩnh vực chủ đề đóng góp vào sự phát triển của giao thức (ví dụ: e ^ {i} Ventures and Reverie).

Vào Tháng 4 năm 2022, Orca đã mở rộng chức năng của ORCA bằng cách khởi chạy phiên bản quản trị đầu tiên (v0). Cho đến Tháng 4, chỉ có một cuộc bỏ phiếu quản trị. Tuy nhiên, với v0, hiện đã có một quy trình chính thức xoay quanh việc quản trị cộng đồng. 

Sau khi thảo luận trên Diễn đàn quản trị Orca, bất kỳ ai có 100.000 ORCA đều có thể chính thức gửi đề xuất trên chuỗi về các thay đổi đối với giao thức. Trong khoảng thời gian 7 ngày, tất cả chủ sở hữu token (đã unlock) có thể bỏ một phiếu bầu cho mỗi ORCA. Các đề xuất được thông qua khi có hơn 500.000 phiếu “đồng ý – yes” và được đội ngũ Orca thực hiện.

Động lực phát triển (Traction)

Sau khi ra mắt vào Tháng 2 năm 2021, Orca mất khoảng sáu tháng để đạt được một ít động lực phát triển. Kể từ đó, khối lượng swap dường như đang chạy song song với giá của Solana (SOL). Trong sáu tháng qua, khối lượng hoán đổi trung bình hàng ngày là hơn 50 triệu USD.

Cho đến gần đây, người dùng hoạt động hàng ngày (daily active users – DAU), được đo bằng các địa chỉ duy nhất, đã di chuyển theo khối lượng swap. Tuy nhiên, bắt đầu từ giữa Tháng 3, DAU đã từ dao động quanh mức 5.000 đến dao động từ 20.000 đến 30.000. 

Phần lớn sự tách biệt này dường như là do STEPN, một dApp về phong cách sống/tập thể dục gần đây đã thu hút được sự quan tâm của người dùng nhỏ lẻ.

Tuy nhiên, xét về khối lượng giao dịch mọi thời điểm, hai cặp giao dịch hàng đầu tương ứng là SOL-USDC và SOL-USDT. Hai cặp Ethereum (ETH-USDC và ETH-SOL), một cặp Solana staked (mSOL-SOL) và StableSwap được định tuyến USDC-USDT cũng nằm trong top 10.

Vươn ra biển lớn

Chuyển sang Whirlpools

Đáng chú ý nhất trên roadmap của Orca là sự chuyển đổi sang Whirlpools. Lúc đầu, khi các pool thanh khoản tập trung được thêm vào, sẽ chạy song song với các pool thanh khoản tài sản không đổi đã có từ trước. Tuy nhiên, phần thưởng pool tài sản không đổi (Aquafarms và Double-Dips) sẽ dần cạn kiệt và được chuyển sang Whirlpools.

Ngoài ra, việc Whirlpools không thu phí ngân quỹ sẽ đồng thời tăng lợi tức cho LP và giảm phí cho các nhà giao dịch.

Orca cũng hy vọng sẽ thiết lập một framework tùy chọn, niêm yết Whirlpool cộng đồng và triển khai các mức phí để cho phép LP giảm thiểu sự biến động/quản lý đòn bẩy.

Quản trị

Orca có kế hoạch thử nghiệm và tùy chỉnh thêm trong các phiên bản quản trị trong tương lai. Điều này bao gồm việc tạo một nền tảng quản trị tùy chỉnh mới vì v0 là một triển khai của Realms, giao diện người dùng quản trị nguồn mở của Solana. 

Đội ngũ cũng có kế hoạch thử nghiệm các thông số như thời gian thảo luận (discussion periods) và ngưỡng bỏ phiếu (vote thresholds). Ngoài ra, các lần lặp lại trong tương lai có thể cho phép các đề xuất bao gồm mã tự động thực thi với sự chấp thuận của ban quản trị.

DeFi Lego của Solana

Nhóm Orca sẽ tiếp tục công bố các quan hệ đối tác mới khi cố gắng trở thành cơ sở hạ tầng AMM cơ sở hoặc phần mềm trung gian cho Solana.

Đối thủ cạnh tranh

Orca có hai nhóm đối thủ cạnh tranh chính: DEX dựa trên AMM thuần (như Uniswap, Curve Finance và Trader Joe) và DEX dựa trên Solana (chẳng hạn như Raydium và Serum).

Các AMM thuần túy

Đối với các AMM thuần túy, Orca không có nhiều sự cạnh tranh về Solana. Tuy nhiên, sự cạnh tranh cross-chain rất khốc liệt. Hầu hết sự cạnh tranh cross-chain đều phụ thuộc vào tính thanh khoản của mạng lưới. Một số AMM đang chiếm ưu thế trên các chuỗi đơn, chẳng hạn như Uniswap trên Ethereum, SpookySwap trên Fantom và Trader Joe trên Avalanche. Các AMM khác có mặt trên nhiều chuỗi, chẳng hạn như Curve Finance và SushiSwap.

(Các) chuỗi mà dự án chọn là rất quan trọng vì quyết định tổng thị trường khả dụng (total addressable market – TAM). Mặc dù rất khó để xác định giá trị thanh khoản của một chuỗi nhất định, nhưng một chỉ số proxy là tổng giá trị bị khóa (total value locked – TVL).

Solana đứng thứ ba TVL trong phần lớn nửa cuối năm 2021 và từ đó tụt xuống thứ năm. Nếu Orca muốn bắt kịp các giao thức hàng đầu như Uniswap và Curve Finance, dự án cần phải thực hiện cross-chain hoặc cần Solana để thu hút thêm khối lượng giao dịch trên chuỗi.

Tuy nhiên, một lợi thế lớn đối với Orca, đặc biệt là với các pool thanh khoản tập trung mới, là phí của mạng Solana thấp và thời gian giao dịch nhanh. Điều này cho phép người dùng giao dịch và đặt/điều chỉnh thanh khoản một cách nhanh chóng và rẻ.

Trên Solana, Orca có hai đối thủ chính là Serum và Raydium. Mặc dù cả hai đều là sàn DEX, nhưng khác với Orca ở những khía cạnh quan trọng.

Serum và Raydium

Serum là DEX lớn nhất của Solana theo khối lượng giao dịch. Sử dụng order book giới hạn trung tâm hoàn toàn on-chain (central limit order book – CLOB) và không có giao diện người dùng riêng. Theo nghĩa này, Serum hoàn toàn không phải là một sàn . Thay vào đó, nó hoạt động nhiều hơn như một phần mềm đặt hàng mã nguồn mở trung gian , cho phép các giao thức nhúng vào mạng thanh khoản.

Raydium là AMM lớn nhất trên Solana tại thời điểm hiện tại. Kết nối và cung cấp tính thanh khoản cho CLOB nguồn mở của Serum. Do đó, các Raydium LP và nhà giao dịch có quyền truy cập vào tính thanh khoản và luồng đa giao thức của Serum.

Sự khác biệt chính khác giữa Orca và Raydium là các tính năng: Orca đang bắt đầu cung cấp các pool thanh khoản tập trung, trong khi Raydium cung cấp hai nền tảng Initial DEX Offering (IDO) và tạo pool không cần cấp phép.

Mô hình của Raydium dường như cung cấp hai đầu spectrum cho LP. Nó có thể quản lý bị động trên toàn bộ đường cong giá hoặc chủ động quản lý sổ đặt hàng trên Serum. Các pool thanh khoản tập trung của Orca cung cấp một số lợi ích của cả hai mô hình nói trên trong khi giảm thiểu một số nhược điểm.

Tính thanh khoản tập trung mang lại cho các LP hiệu quả sử dụng vốn tốt hơn và khả năng linh hoạt trong việc lựa chọn các phạm vi giá dựa trên sự sẵn sàng chủ động quản lý và rủi ro vốn, điều này dẫn đến khả năng mất mát tạm thời ít hơn.

Đối với các nhà giao dịch, mô hình này làm giảm sự trượt giá so với AMM tiêu chuẩn (CPMM). Bằng cách không tích hợp Serum, Orca có thể duy trì chủ quyền ở cấp độ giao thức, ngoài ra còn giữ cho nền tảng được đơn giản.

Đánh giá Orca sau cùng

Từ cả khía cạnh niềm tin và thị trường, hai trong số các mục tiêu chính của DeFi là dân chủ hóa quyền truy cập và cải thiện trải nghiệm tài chính. Orca tuân theo tôn chỉ này thông qua thiết kế lấy con người làm trung tâm, cung cấp thanh khoản có thể tùy chỉnh và SDK dễ sử dụng.

Bài viết được Đào Quốc Bình biên tập từ “Orca: Solana’s Human-Friendly Automated Market Maker” của Ashu Pareek; với mục đích cung cấp thông tin và phi lợi nhuận. Chúng tôi không khuyến nghị đầu tư và không chịu trách nhiệm cho các quyết định đầu tư liên quan đến nội dung bài dịch.

—————————————————
👉 Theo dõi FXCE Ventures
Group Chat | Research Hub | FXCE Spotlight | Tổng hợp airdrop | FXCE Pool Coin