Các trình khám phá blockchain như Etherscan cho Ethereum và Blockchain.com cho Bitcoin được thiết kế để cho phép bất cứ ai đều có thể theo dõi các giao dịch trên mạng lưới.

Một điều thú vị về các blockchain đó là bạn có thể thấy tất cả các giao dịch từng được xử lý trên chúng. Tính năng độc đáo chỉ có ở các public blockchain này sẽ luôn luôn tồn tại — hoặc ít nhất là cho đến khi ai đó tắt Internet.

Bạn có thể tải xuống sổ cái blockchain (blockchain ledger) cho chính mình và sàng lọc trên máy tính của bạn. Nhưng có một phương pháp dễ dàng hơn nhiều là phân tích cú pháp dữ liệu này bằng một công cụ được gọi là Trình khám phá blockchain (blockchain explorer) — một trang web cho phép bạn scan toàn bộ lịch sử của blockchain.

Các trình khám phá blockchain hỗ trợ các blockchain khác nhau. Etherscan là phiên bản tối ưu cho blockchain Ethereum, Solscan là một sự lựa chọn phổ biến cho Solana, và Blockchain.com tập trung vào Bitcoin. Nhưng loại dữ liệu thường sẽ giống nhau: một lịch sử rõ ràng của tất cả dữ liệu giao dịch từng được xử lý trên một blockchain cụ thể.

Trong một trình khám phá, bạn có thể chứng kiến ​​khoảnh khắc được khắc mãi vào lịch sử bởi bản chất bất biến của sổ cái phi tập trung, đó là khoảnh khắc mà người sáng tạo Bitcoin Satoshi Nakamoto đã khai thác các đồng coin hiện có trị giá hàng chục tỷ đô la. Hoặc bạn có thể theo dõi các nỗ lực rửa tiền bị cáo buộc, được thực hiện bởi những người kiểm soát chiến lợi phẩm của tin tặc Bitfinex.

Các đồng coin ẩn danh (privacy coin) như Monero đánh dấu sự ngoại lệ lớn đối với quy tắc hấp dẫn này. Bạn có thể thấy rằng một giao dịch đã diễn ra, nhưng ai đã gửi cái gì cho ai thì không được tiết lộ.

Trong bài này, chúng tôi sẽ hướng dẫn bạn những điều cơ bản về cách sử dụng những công cụ này cho chính mình. Chúng tôi sẽ chủ yếu dựa vào Etherscan - trình khám phá  phổ biến của blockchain Ethereum — nhưng hãy tin chúng tôi: hầu hết các trình khám phá blockchain về cơ bản đều giống nhau.

Có gì trong một giao dịch?

Trên một trình khám phá blockchain, bạn có thể theo dõi ai đã gửi cái gì cho ai, gửi khi nào và gửi bao nhiêu, cũng như token nào đã được gửi.

Người dùng blockchain được xác định bằng ví của họ. Trên Ethereum, tất cả đều bắt đầu bằng 0x. Bạn không thể biết ai sở hữu ví nào trừ khi có một trang web như Etherscan đã gắn nhãn nó. Hãy xem một ví ngẫu nhiên dưới đây:

Trong ảnh chụp màn hình ở trên, bạn có thể thấy rằng một trong các giao dịch là rút 0,037 ETH từ ví được gắn nhãn sàn giao dịch tiền mã hóa Coinbase.

Một giao dịch khác - được xử lý sau khi rút tiền hơn 43 ngày - là giao dịch hoán đổi (swap) ETH đó cho một token khác. Bằng cách kiểm tra trình đơn thả xuống, bạn có thể xem ví chứa những gì. Trong trường hợp này, chúng ta có thể thấy rằng ví có gần bốn tỷ token Saitama Inu, trị giá tổng cộng $49,55.

Bạn có thể tìm hiểu thêm thông tin về giao dịch bằng cách nhấp vào giao dịch đó. Ở đây, chúng ta có thể thấy rằng việc hoán đổi token tốn $23,30 để xử lý, và tính ra được phí gas cần thiết (được liệt kê bằng gwei - một mệnh giá nhỏ của ETH) để thực hiện giao dịch.

Khối (block) và chuỗi (chain)

Trên blockchain, các giao dịch được chia thành các nhóm được gọi là “khối”. Các khối này sau đó được “xâu chuỗi” lại với nhau trên các sổ cái phi tập trung, đó là nguồn gốc của tên gọi “blockchain”. Điều quan trọng, các giao dịch này được xác nhận bởi một mạng lưới máy tính ẩn danh.

Trên Ethereum và Bitcoin, các giao dịch được xử lý thông qua một cơ chế được gọi là proof of work, theo đó các “thợ đào” (miner) sử dụng năng lượng tính toán để chạy đua nhằm tìm ra một con số cụ thể. Các blockchain proof-of-stake như Solana và Avalanche cho phép người dùng “đặt cọc” (stake) token để xử lý giao dịch; những người đã stake nhiều giao dịch nhất sẽ nhận được phần thưởng lớn nhất.

Tất cả những điều này liên quan đến trình khám phá blockchain ở chỗ bạn có thể thấy quá trình này diễn ra trực tuyến. Ví dụ như việc mua Saitama Inu mà người bạn ẩn danh phía trên của chúng ta vừa thực hiện. Giao dịch này được gộp thành một block chứa 355 giao dịch khác, bao gồm 102 tương tác với các hợp đồng thông minh nội bộ. Mỗi giao dịch được xác định bởi một số nhận dạng duy nhất được gọi là “hash” (băm). Hãy xem ảnh chụp màn hình dưới đây:

Bạn có thể thấy rằng miner đã kiếm được phần thưởng 2,18 ETH khi xác thực block và mất bốn giây để miner 0xea674fdde714fd979de3edf0f56aa9716b898ec8 ở trên thực hiện tất cả các công việc tính toán. “Độ khó” là một phép tính cho bạn biết người thợ đào đã phải tiêu tốn bao nhiêu năng lượng để khai thác block.

Chi phí đốt (Burnt fees) là các khoản phí bị hủy bởi EIP-1559 - một bản nâng cấp Ethereum đã ra mắt vào tháng 8 năm 2021. Đề xuất này hủy một số khoản phí mà người dùng đã trả thay vì giao chúng cho người khai thác.

Các hợp đồng thông minh

Còn một điều cuối cùng mà bạn nên biết về trình khám phá blockchain. Đối với các blockchain hỗ trợ hợp đồng thông minh, chẳng hạn như Ethereum, thì bạn có thể xem tất cả các code trong hợp đồng thông minh ngay trên trình khám phá blockchain.

Hãy nói về Saitama Inu thêm 1 lần cuối. Đi đến trang hợp đồng thông minh của token trên Etherscan, bạn có thể xem trong ví có bao nhiêu token (346,510), biết được nguồn cung tối đa và vốn hóa thị trường đã được pha loãng hoàn toàn của token đó.

Các trang hợp đồng thông minh này hữu ích khi bạn muốn xác nhận rằng token bạn đang mua; hoặc giao thức tài chính phi tập trung mà bạn đang tương tác, là hợp pháp — mọi người thường bị đánh lừa thị trường token là hợp đồng thông minh “chính thức”, trong khi thực tế đó chỉ là hàng nhái.

Bạn thậm chí có thể tương tác với chính hợp đồng thông minh bằng cách chọn “viết hợp đồng”. Thật vậy, các trang web của tất cả các giao thức DeFi chỉ là những phương tiện dễ chịu hơn để bạn tương tác với một hợp đồng thông minh.

Đơn giản như vậy: chúng tôi đã giải thích về các trình khám phá blockchain cho những người không có chuyên môn. Nếu bạn vẫn chưa hiểu, đừng lo lắng: vẫn còn nhiều thời thời gian để học thêm. Miễn là mọi người vẫn đang sử dụng blockchain, bạn sẽ có thể kiểm tra cẩn thận các dữ liệu blockchain.